Logo Medium

بنیاد ابن سینا 

آرس اسلامیکا و اسلام‌شناس برجسته روس، پرفسور پروزورف

22.08.1396

اشاره:

اسلامشناسی در روسیه دارای پیشینه‌ای طولانی و مکتب ویژه‌ای است. همسایگی روسیه با بخش عمده‌ای از دنیای اسلام و گسترش امپراتوری روسیه به داخل جغرافیای اسلام، مجموعه‌ی غنی و منحصربفردی از آثار اسلامی را در پایتخت تاریخی روسیه، سن‌پتربورگ گردآورده است. با تکیه بر این منابع دست اول، شرق‌شناسی روسیه شکل گرفته و پیش رفته است و میراث ارزشمندی را در کارنامه شرقشناسی خود به‌ جای گذاشته است.

امروزه هرچند شرق‌شناسی در روسیه، رونق گذشته را به ویژه در پژوهش تاریخی - متنی ندارد اما هستند افرادی که علیرغم همه ناملایمات مقطعی حاصل از فروپاشی شوروی و غیره، سعی دارند که چراغ شرق‌شناسی روسیه را همچنان فروزان نگهدارند. البته که تأثیر تحولات دنیای اسلام به ویژه وقوع انقلاب اسلامی ایران و جنگ داخلی افغانستان، جان تازه‌ای در کالبد شرق‌شناسی روسیه دمید و افق جدیدی را در پژوهش‌های دینی - اسلامی گشود و درگیری مستقیم روسیه با دنیای اسلام، پرداختن به موضوع جامعه و فرهنگ و سیاست دنیای اسلام را به امری گریزناپذیر در روسیه تبدیل نموده است که بخشی از آن در مراکز شرق‌شناسی این کشور انجام می‌گیرد.

در سال‌های گذشته به موازات افزایش کنش سیاسی روسیه در عرصه بین‌الملل، تقویت کانون‌های مطالعات اسلامی و شرق‌شناسی در روسیه نیز کم و بیش رونق یافته است. در این میان وجود اساتیدی که حامل سنت و وارث مکتب شرق‌شناسی روسیه‌اند، نقشی کلیدی در انتقال این میراث گرانبها دارند.

پرفسور استانیسلاو پروزورف، از معدود شرق‌شناسان باسابقه روسیه است که در تداوم و احیای این مهم، سهمی عمده و مؤثر داشته است. راقم سطور، پیشتر آقای پروزورف را در محل بنیاد مطالعات اسلامی روسیه ـ مسکو دیده بودم اما در سفری که به لطف اساتید معظم، حضرات آقایان علی صدرائی خوئی و حسین متقی و به همراه ایشان (با مساعدت آقایان دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان، رایزن فرهنگی فرهیخته وقت، و دکتر حمید هادوی، ریاست محترم بنیاد مطالعات اسلامی روسیه) به پیتربورگ داشتم؛ از نزدیک محل کار پرفسور پروزورف در انستیتو نسخ خطی شرقی را نیز دیدم و از گفتگوهای علمی اساتید بزرگوار در دیدار دوستانه عصرگاهی در محل کار پرفسور پروزورف بهره‌مند گردیدم[1]. اینک به پاسداشت آن روزها، این نوشته را با راهنمایی و ویرایش علمی استادم بزرگوارم، دکتر حسین متقی حضورتان تقدیم می‌دارم.

در نوشته پیش رو، به بهانه انتشار کتاب آرس اسلامیکا، پس از معرفی اجمالی این اثر، به بررسی کارنامه پژوهشی پرفسور پروزورف خواهیم پرداخت. به دلیل ناشناخته بودن اکثر پژوهشگران نسخ خطی و شرق‌شناسی روسیه معاصر، سعی شده است با توضیحاتی اجمالی در پانوشت، اطلاعاتی کوتاه درباره پژوهشگران ارائه گردد.

 

کلمات کلیدی: مطالعات اسلامی در روسیه، پرفسور پروزورف، اسلام‌شناسی، مطالعات شیعی، شرق‌شناسی.

 

گزارشی از کتاب آرس‌اسلامیکا ـ (ویژه‌نامه‌ی بزرگداشت پرفسور پروزورف)

آرس اسلامیکا[2] اثری پربرگ و با محتوایی متنوع و پژوهشی در موضوع مطالعات شرقی و اسلامشناسی است که آماده‌سازی و نشر آن سال‌ها به طول انجامیده است. این اثر در گرامیداشت یکی از بنیان‌گذاران مکتب لنین‌گراد / پیتربورگی مطالعات آکادمیک روسیه در حوزه شرق‌شناسی، پرفسور استانیسلاو میخایلویچ پروزورف[3] منتشر شده است.

کتاب «آرس[4] اسلامیکا، ویژه‌نامه بزرگداشت استانیسلاو میخایلویچ پروزورف»، دربردارنده مقالات پژوهشی 28 تن از پژوهشگران و شرق‌شناسان روسی و خارجی به زبان روسی و انگلیسی است که ذیل هشت عنوان کلی:

1. مطالعات اسلامی به عنوان یک رشته دانشگاهی؛

2. روش‌ها و روش‌شناسی مطالعات اسلامی؛

3. منابع اولیه سنت‌های اسلامی؛

4. تکنیک‌ها و مشکلات ترجمه؛

5. ترجمه‌های منابع اسلامی؛

6. قوانین اسلامی و عادات؛

7. سنن اسلامی و نهادها؛

8. کتیبه‌، معماری و نسخ خطی مسلمانان

 سامان یافته است. این مجموعه با حمایت بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و با همکاری انستیتو شرق شناسی مسکو و این اثر با سرویراستاری میخائیل پیاتروفسکی و علی‌اکبر علی‌اکبراف و از سوی انتشارات نائوکا ـ ادبیات شرقی مسکو و با همکاری انتشارات صدرا در 871 صفحه منتشر شده است.

پس از یک پیش‌درآمد به زبان روسی که ترجمه انگلیسی آن نیز درج گردیده است (صص11-16)، سخنان آغازین مجموعه با عنوان «وحدت در کثرت» از سوی میخایل پیاتروفسکی[5] درباره پرفسور پروزورف نگارش یافته است (صص18-22).

زندگینامه و فهرست آثار علمی استانیسلاو میخایلویچ پروزورف، به جای مقدمه (صص23-41) در این مجموعه قرار گرفته است که 16 صفحه آلبوم تصویری مجزای رنگی با کاغذ گلاسه، از آقای پروزورف همراه با توضیحات آن آمده است. پرفسور پروزورف از اسلام‌شناسان برجسته روسیه و معاون انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه در سن‌پتربورگ و از مؤسسان بنیاد مطالعات اسلامی روسیه[6] است. از وی تاکنون حدود 100 عنوان اثر پژوهشی در زمینه مطالعات تراث شیعی و اسلام‌شناسی به چاپ رسیده است. وی همچنین سرویراستار دایرة المعارف «اسلام در سرزمین امپراطوری سابق روسیه» به زبان روسی است. مختصری از زندگینامه و عناوین آثار وی، به پیوست آمده است.

 

مقالات ویژه‌نامه

1. بخش نخست با عنوان «مطالعات اسلامی به عنوان یک رشته دانشگاهی» مشتمل بر پنج مقاله است:

1) درباره برخی از اصول مفهوم آموزش تاریخ و فرهنگ اسلام در روسیه (صص23-50) / میخایل پیاتروفسکی؛

2) مطالعات اسلامی در روسیه، مواد و مکان آن در سیستم علوم انسانی (بر پایه یک بحث علمی) ـ (صص 51-76) / علی‌اکبر علی‌اکبراف[7]

3) گروه مطالعات اسلامی دانشگاه پتروگراد (درباره صفحاتی کم‌شناخته از زندگینامه الکساندر اشمیدت[8]) – (ص77-95) / رینات بککین[9]

4) مطالعات اسلامی در تاتارستان (صص96-104) / رافیق محمدشین[10]

5) مطالعات اسلامی در کلاس درس آمریکایی: بین تعلیم و تربیت و بورس تحصیلی (صص105-127) / الکساندر کنیش [11] (این مقاله به زبان انگلیسی است.)

 

2. بخش دوم با عنوان «روش‌ها و روش‌شناسی مطالعات اسلامی» حاوي چهار مقاله است:

1) عصر دیجیتال، روش دیجیتال (به زبان انگلیسی) - (صص 129-156) / ماکسیم رومانف[12]

2) زندگینامه دانشمندان مسلمان در کتاب «المنهل العذب في تاريخ طرابلس الغرب» - (صص157-222) / دیمیتری میکولسکی[13]

بايد افزود که المنهل العذب فی تاریخ طرابلس الغرب، تألیف أحمد بك بن حسين النائب الأنصاری (1840-1918)، از مهمترین منابع تاریخی ـ تراجمی لیبی به زبان عربی است که در این مقاله به بررسی بخش تراجمی آن پرداخته شده است.

3) روش‌های تولید "پروفایل" راویان حدیث بر اساس مواد نگارشهای تاریخی ـ تراجمی شیعی نخستین - (صص 223-246) / آرا مارگاریان[14].

4) پس از دنیای کلاسیک: جغرافیای اجتماعی اسلام (661-1300 میلادی) - (صص 247-277) / ماکسیم رومانف

 

3. بخش سوم با عنوان «منابع اولیه سنت‌های اسلامی» شامل دو مقاله است:

1) بازشناسی منابع و پایه‌های تاریخی داستان‌های قرآنی درباره یأجوج و مأجوج و ذوالقرنین - (صص 279-356) / علی‌اکبر علی‌اکبراف

2) گاو-روح پس از صد سال (درباره یک داستان فولکلوریک جالب سقطرایی[15]) - (صص 357-369) / ویتالی نائومکین[16]، لئونید کوگان[17]

4. بخش چهارم با عنوان «تکنیک‌ها و مشکلات ترجمه» حاوي سه مقاله است:

1) بار دیگر درباره مسئله ترجمه دقیق فرم دعایی ـ تقدیسی «صلی الله علیه و سلم» به زبان روسی - (صص 371-381) / ویتالی نائومکین

2) پرتو سیمای سرمدی (در اعماق درون‌متنی اشعار صوفیانه فارسی) - (صص382-391) / ناتالیا پریگارینا[18]

3) تألیفی از قرون وسطا: تحلیل متن‌شناسانه و ترجمه «رساله ابدالیه»ی یعقوب چرخی - (صص 392-436) / الکسی خیسمتولین[19]

 

5. بخش پنجم با عنوان «ترجمه‌های منابع اسلامی»، شامل ترجمه پنج اثر است:

1) "شفا" (الشفاء)؛ بخش وجود خدا و صفات او، از کتاب "الهیات" (صص438-481) / ابن سینا؛ ترجمه از عربی، مقدمه و یادداشت توفیق ابراهیم[20]

2) «تفسیر بزرگ بر کتاب "متافیزیک" ارسطو» (تفسیر ما بعد الطبیعة). بخش «اثبات وجود خدا و صفات او». (صص482-522) / ابن رشد؛ ترجمه، مقدمه و یادداشت ناتالی یفرمووا[21]

3) الرسالة الهادیة (صص523-543) / صدرالدین قونوی؛ ترجمه از عربی و توضیحات: یانیس اشوتس[22] ـ

4) زندگینامه ابوبکر شبلی [از] «تذکرة الأولیاء». (صص544-572) / فریدالدین عطار نیشابوری؛ ترجمه از فارسی و و توضیحات تاتیانا زاگلوبوتسکایا[23]

5) «طبقات الخواجگان النقشبندیة و السادات مشایخ الخالدیة المحمودية [قدّس الله اسرارهم العليّة]». (صص573-602) / شعیب بن إدریس الباکنی؛ ترجمه شامیل شیخعلی‌یئو[24] و ماخاچ موسایف[25]

در اين نوشتار، شرح حال شیخ احمد افندی التلالی و خلفای وی، از جمله خود مؤلف، شعیب بن ادریس باگینی (1857/1858-1912 در این اثر آمده است. مؤلف که اصالتا از داغستان است، این رساله را در 25 ذی القعده 1329 به زبان عربی نگاشته است. این رساله از سه بخش تشکیل شده است که بخشی از آن توسط شامیل شیخعلی‌یئو و ماخاچ موسایف به روسی ترجمه شده است.

 

6. بخش ششم با عنوان «قوانین اسلامی و عادات» مشتمل بر دو نوشتار است:

1) شریعت، فقه، حقوق اسلامی: مسئله نسبت – (صص604-619) / لئونید سوکیانین [26]؛

2) جرم و جنایت در قوانین اسلامی و امپراتوری: ابهام‌زدایی ایشکیل[27] در قرون 17-19 داغستان. (صص620-646) / ولادیمیر بابرونیکوف [28]

 

7. بخش هفتم با عنوان «سنن اسلامی و نهادها» حاوي سه مقاله است:

1) تاثیر فرهنگ شیعی در آسیای مرکزی (به عنوان نمونه فعالیت علویان) – (صص647-728) / آشیربک مؤمن‌اف[29].

2) تراث‌گرایی در محیط تاتاری: تکامل میراث اسلامی در عصر روشنگری تاتار – (صص729-745) / آلفرید بوستانوف[30] و میخائل کمپر[31]

3) نهادهای اسلامی مداحان ـ واعظان در دیار ترکستان: ایدئولوژیزه‌ کردن رپرتوار[32] خطبه‌ها توسط اداره روسی ـ (صص746-796) / افتاندل ارکین‌اف[33]

 

8. بخش پایانی کتاب، با عنوان «کتیبه‌، معماری و نسخ خطی مسلمانان» مشتمل بر چهار مقاله است:

1) متون کتیبه‌های عربی قرن 11-12 در حصار تازه‌کشف‌شده‌ی بنای یادمانی مجموعه تاریخی باب الأبواب (= دربند) (صص798-818). / مرتضی‌علی گاجی‌یئو (حاجی‌یئو)[34]؛ امری شیخ‌سعیداف[35]؛ علی‌اکبر علی‌اکبراف

گفتني است که این مقاله حاوی اطلاعات و مستندات تازه‌ای درباره کتیبه‌های شهر دربند است. تصاویر متعددی از کتیبه‌های کهن عربی به خط کوفی و بعضی نقوش حجاری در این مجموعه آمده است که اکثر مربوط به سنگ قبرها است.

2) کتیبه مدرسه اولوغ بیک سمرقند (قرن 15) – (صص819-828) / بختیار باباجانوف[36]

در این مقاله کتیبه‌های متعدد مدرسه اولوغ بیک سمرقند حتی‌الامکان بازخوانی شده است که همه آنها به زبان عربی است. به نظر می‌رسد هشت صفحه تصویر رنگی و کتیبه درج شده از مدرسه اولوغ در میان برگهای مقاله بعدی، مربوط به این مقاله است.

3) آنسامبل اصلی معماری و حظیره «بزرگ» نیکوپولوی چورـ بکر در سومیتانه (بخارا) / الیزاوئتا نکراسووا[37]

در این مقاله علاوه بر پلانهای معماری، تصاویری از ابنیه و کتیبه‌های مدرسه اولوغ بیک نیز درج شده است. – (ص829-852).

4) درباره تاریخ مجموعه نسخه‌های خطی عربی، فارسی و ترکی انتسیتو ادبیات جهان (صص853-865) / ایلیا زایتسف[38]

این مقاله راستای پروژه بنیاد علمی علوم انسانی روسیه تحت عنوان «فهرست نسخه‌های خطی عربی، فارسی و ترکی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه» نگارش یافته است.

 

زندگینامه علمی پرفسور پروزورف[39]

استانیسلاو ميخائيلوويچ پروزورف، در 21 ژانویه سال 1938 در شهر وارونژ[40] از پدری آموزگار زبان روسی (م. 1942 در حادثه) و مادری خانه‌دار با دو کلاس سواد (م. 1963 در لنینگراد)، به دنیا آمد. پس از اتمام دبیرستان در سال 1956 به انستیتو شرق‌شناسی دانشگاه دولتی لنینگراد در بخش تاریخ کشورهای شرق نزدیک وارد و به سال 1961 با تخصص «تاریخ کشورهای عربی» فارغ التحصیل گردید. در نوامبر همان سال با انتخاب و ریسک شخصی، به شهر دوشنبه ـ تاجیکستان رفت و در بخش کتابتهای شرقی در انستیتو تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان شوروی مشغول ترجمه نوشته‌های عربی بر روی سنگ قایراق، می‌شود و نسبت به اسلام علاقمند می‌گردد. همچنین وی در دانشکده تاریخ ـ زبانشناسی دانشگاه دولتی تاجیکستان «تاریخ کشورهای عربی» را تدریس می‌کند.

در اوت 1964 وی به لنین‌گراد برمی‌گردد و به تحصیل در دوره دکتری در شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی می‌پردازد. راهنمای علمی وی را، پیوتر گریازنئویچ[41] به عهده می‌گیرد که دارای علائق مختلف علمی، خلاقیت، روحیه فداکاری حیرت‌انگیزی در پروژه‌ها بوده است. گریازنویچ با توجه به علاقه استانیسلاو پروزورف به اسلام پیشنهاد می‌کند که موضوع پایاننامه خود را ترجمه و تحقیق بر روی یکی از متون کهن شیعی «فرق الشیعه» حسن بن موسی النوبختی (اواخر قرن 3 هجری / اوائل قرن ده میلادی) قرار دهد. با اتمام دکتری در سال 1967 و دفاع از پایاننامه، وی به عنوان همکار علمی جوان تعیین می‌گردد. وی طی دوره دکتری و آماده‌سازی پایاننامه از راهنمایی بهترین عربی‌دانان و متن‌شناسان آن دوره انس خالداف[42] و ویکتور بلیایئف[43] بهره‌مند می‌گردد و در وی علاقه شدیدی نسبت به پژوهش‌های آکادمیک ایجاد می‌گردد که به عنوان زمینه تخصصی کار وی در مابقی عمر درمی‌آید.

در فوریه 1971 وی از دکترای تخصصی خود در زمینه اسلام شیعی دفاع می‌کند، و در سال 1973 بر اساس آن، اثر پژوهشی و ترجمه توضیحی متن فرق الشیعه را منتشر می‌نماید.

وی در موضوع اسلام شیعی با راهنمایی استاد خود، گریازنئویچ، به فکر نوشتن کاری چندجلدی بر اساس تاریخنگاری نخستین اسلامی می‌افتد و برای آن شیوه بازنویسی و پردازش سلسله إسناد راویان احادیث در متون تاریخی عربی و تحلیل آنها ادامه دهد. حاصل کار سالیان زیاد یک گروه چهار نفره[44] بر روی این موضوع، چند تک‌نگاری و همچنین کتاب «تاریخ‌نگاری کهن شیعی در عراق، ایران و آسیای میانه» شد )1980).

سال 1980 مرحله جدیدی از اسلام‌شناسی در روسیه آغاز شد، تحت تأثیر «عامل اسلام» (در لشکرکشی شوروی به افغانستان و انقلاب اسلامي در ایران) نهادهای ایدئولوژیک مرکزی روسیه، به این تصمیم رسیدند که ناگزیر باید به مطالعات اسلامی پرداخت. و بخش‌ها و گروههای ویژه در تشکیلات مراکز شرق‌شناسی اتحاد شوروی، برای مطالعات اسلامی شکل گرفت. در ماه می 1980 در تاشکند نخستین جلسه هماهنگی سراسری درباره مسئله اسلام معاصر، تشکیل شد که در آن برنامه فعال‌سازی اسلام‌شناسی و تربیت کادر جدیدی از اسلام‌شناسان تصویب شد. مدیر برنامه آکادمیسین شناخته شده، یئوگئنی پریماکف[45]، بود که آن زمان به عنوان مدیر انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی کار میکرد.

گروههای شکل‌گرفته ناگزیر رویکرد سیاسی و کشورشناختی به خود گرفتند، تنها گروهی که اسلام را به مثابه یک دین مورد مطالعه قرار می‌داد و جهت‌گیری‌های اصلی آن را بررسی می‌نمود شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه بود که زیر نظر استانیسلاو پروزورف فعالیت داشت. در این بخش 12 نفره، افرادی چون انس خالداف، آکیموشکین، بالشاکوف، پیاتروفسکی، کنیش، بوگالوبوف، و دیگران بودند.

در اواخر دهه 80 میلادی، گروه اسلامشناسی با همکاری عربی‌دانهای انستیتو شرقشناسی مسکو، قدرتی افزون یافت و لغتنامه دائرة المعارفی «اسلام» به عنوان نخستین کار آکادمیک شرق‌شناسان روس در این زمینه منتشر شد که مدخل‌سازی، ویرایش علمی و نگارش 80 مقاله آن توسط استانیسلاو پروزورف انجام شد.

در راستای این تلاش علمی، از اواسط دهه 90، آماده‌سازی پروژه علمی بین المللی دایرةالمعارف «اسلام در جغرافیای امپراتوری سابق روسیه»[46] کلید خورد که تاکنون پنج جلد از آن منتشر شده است. انتشار مجلدات نخست این دانشنامه، با مساعدت رایزن فرهنگی وقت ج.ا. ایران در روسیه، حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی ایمانی‌پور انجام پذیرفت و مجلد اخیر آن نیز با حمایت بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است. مدیریت پروژه، گردآوری و مسئولیت ویرایش علمی این دائرة المعارف، به عهده پرفسور پروزورف است.

دومین گرایش پژوهشی پرفسور پروزورف شامل بیش از دهها تک‌نگاری است و همچنین آثار دیگری است که با شرکت مستقیم و یا با همکاری غیرمستقیم وی انجام پذیرفته است . که از میان آنها میتوان به موارد زیر اشاره داشت: ترجمه تصحیحی، کتاب الملل و النحل الشهرستانی (1984)، «اسلام به مثابه سیستمی ایدئولوژیک» (2004) ـ برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش بین المللی، «اسلام؛ مستندات تاریخی» (با ویراستاری وی، 1991).

سومین گرایش پژوهشی استانیسلاو پروزورف، آماده‌سازی و انتشار فاکسیمیله نسخ رسائل الفخری (قرن 15م) (رساله عقیدتی) با مقدمه، تلخیص موجز محتوا و تدوین نمایه (1988)، در این زمینه سه نسخه خطی اسلامی دیگر با موضوع تشیعی و تصوفی در حال کار و آماده‌سازی برای نشر است.

چهارمین گرایش پژوهشی چهار برنامه در زمینه اسلام‌شناسی روسیه آماده نموده است (که سه عنوان از آن شخصا توسط آقای پروزورف انجام شده است، از جمله «درآمدی بر اسلام‌پژوهی»، 2009)، دوره‌های تخصصی برای دانشجویان کارشناسی و ارشد، و همچنین برنامه آزمون دکتری در تخصص «تاریخ‌نگاری و منبع‌شناسی اسلام در قرنهای 7-14»). در نتیجه پژوهشهایی که با راهنمایی وی از دهه 1980 نگارش یافت که تحت عنوان «قرائت متون اسلامی»[47] در سمینار اسلامشناسی آماده و منتشر شد (1944).

در راستای اسلام‌شناسی آکادمیک، آقای پروزورف بر روی جهات مختلف «اسلام به مثابه سیستمی ایدئولوژیک»، به عنوان موضوع استراتژیک پژوهشی کار می‌کند، از جمله: تاریخ‌نگاری و منبع‌شناسی منابع اسلام نخستین و قرون میانه، تاریخ و ایدئولوژی اسلام شیعی، تعصب اسلامی، جریان فکری و انشعابات در اسلام، اسلام منطقه‌ای، تصوف به مثابه نوعی تفسیر و وجود اسلام، منابع مخطوط عربی در زمینه اسلام، تحصیلات اسلامی در روسیه، تاریخ مذاهب و سیستمهای مذهبی ـ فلسفی ملل شرق نزدیک و خاورمیانه.

همچنین وی در سیمنارها و کنفرانس‌های علمی مختلفی در داخل و خارج از روسیه شرکت نموده است. در زمینه آموزشی، وی متون اسلامی مانند آثار الاشعری، النوبختی، ابن بطه العکبری را در دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی سن‌پتربورگ تدریس نموده است. همچنین محاضره «اسلام و فرهنگ عرب ـ مسلمانان» را در دانشکده تاریخ فرهنگ جهانی ـ آکادمی دولتی فرهنگ تدریس نموده است. همچنین محاضرات «درآمدی بر اسلامشناسی» و «اسلام به عنوان سیستمی دینی» را در دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی سن‌پتربورگ و انستیتو دین و فلسفه، انستیتو مسیحی علوم انسانی روسیه، بخش مذهب‌شناسی دانشگاه دولتی پداگوژی گرتسن القاء نموده است.

وي همچنین راهنمایی علمی دانشجویان در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد، کارآموزی و دکتری را در زمینه تربیت کادر علمی، به عهده داشته است.

طی مراسمی در روز 27 مه 2015 در سنت پترزبورگ، جایزه علمی معتبر آکادمی علوم روسیه به نام یوگنی تارله، در بخش «علوم تاریخی» به مناسبت «سهم برجسته در مطالعات اسلامی و میراث مکتوب مسلمانان روسیه و ملل مسلمان شرق»، به پرفسور پروزورف اعطا شد.

 

آثار علمی پرفسور پروزورف[48]:

الف. آثار در دست تألیف:

1.      الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم؛ الملل و النحل، بخش2: ادیان و باورهای کهن / ترجمه از عربی، مقدمه، و تحشیه توسط استانیسلاو پروزورف؛

2.      دانشنامه کتابشناختی نسخه خطی نفیس معجم الشیوخ، نویسنده خوارزمی (نیمه دوم قرن 5-6) الاندرسبانی از مجموعه انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه (193 برگ، متن عربی) که دارای نزدیک 280 شرح حال مشایخ اسلام / آماده‌سازی حروفچینی متن عربی، مقدمه و نمایه توسط استانیسلاو پروزورف؛

3.      نسخه منحصربفرد به زبان عربی رساله تصوفی کتاب لوامع انوار القلوب فی جمع اسرار المحبوب. نویسنده: ابوالمعالی عزیزی بن عبدالمالک الجیلی مشهور به شیذله (نیمه دوم قرن 11) آماده‌سازی نشر فاکسیمیله (207برگ)، مقدمه و نمایه توسط استانیسلاو پروزورف؛

4.      نسخه منحصربفرد (85 برگ متن عربی) رساله المفضّل الجعفی (نیمه دوم قرن 2هـ/8م) کتاب الأدلّة علی الخلق العمد؛ آماده سازی متن و مقدمه توسط استانیسلاو پروزورف؛

5.      دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج6) / با گردآوری و ویراستاری علمی استانیسلاو پروزورف؛

 

ب. آثار مستقل:

6.      اسلام به مثابه‌ی سیستمی ایدئولوژیک (ج2)، مسکو: علم ـ نگارشهای شرقی، 2016، 365ص[49]؛

7.      اسلام‌شناسی کلاسیک (درآمدی بر اسلام‌شناسی). برنامه دوره‌های تخصصی محاضرات برای دانشجویان دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی سن‌پتربورگ. سن‌پتربورگ: 2009، 95ص.[50]

8.      اسلام به مثابه سیستمی ایدئولوژیک [ج1]، مسکو: انستیتو شرقشناسی، نگارشهای شرقی، 2004، 471ص.[51]

9.      اسلام و فرهنگ عربی ـ اسلامی: برنامه دوره تحصیلی، سن‌پترزبورگ، 1996.[52]

10. کتاب تلخیص البیان فی ذکر فرق اهل الأدیان، علی بن محمد بن عبدالله الفخری (فاکسیمیله نسخه خطی) با مقدمه، چاپ متن، مقدمه، تلخیص موجز محتوا و تدوین نمایه استانیسلاو پروزورف، ویراستار علمی میخایل پیاتروفسکی، مسکو: 1988.[53]

11. الملل و النحل، محمد بن عبدالکریم الشهرستانی، (ترجمه با عنوان: کتابی درباره ادیان و مکاتب مذهبی ـ فلسفی) بخش1. اسلام: ترجمه از متن عربی، مقدمه، و تحشیه توسط استانیسلاو پروزورف، ویراستاری علمی انس خالداف، مسکو: 1984.[54]

12. نسخه خطی رساله الفخری (9هـ/15م) در زمینه تاریخ مذاهب در کلکسیون انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه / اسلام: دین، جامعه، حکومت (مجموعه مقالات)، ویراستار علمی پیوتر گریازنئویچ و استانیسلاو پروزورف، مسکو: نائوکا، 1984، صص102-110.[55]

13. نگارشهای تاریخی عربی در عراق، ایران و آسیای میانه در قرن 7 تا اواسط قرن 10 میلادی. تاریخنگاری شیعی، مسکو: 1980.[56]

14. فرق الشیعه، الحسن بن موسی النوبختی، ترجمه از عربی، پژوهش و توضیحات از استانیسلاو پروزورف، مسکو: 1973.[57]

15. فرق الشیعه، الحسن بن موسی النوبختی، گزیده‌ی دفاعیه پایان‌نامه برای دریافت درجه علمی دکترای علم تاریخ، لنین‌گرد: 1970، 20صفحه.[58]

 

ج. آثار مشترک – ویرایش:

16. آشیربک، مؤمن‌اف؛ مذهب حنفی در تاریخ آسیای میانه[59]، با ویراستاری: استانیسلاو پروزورف، آلماتی: قازاق انسیکلوپدیاسی، 2015، 400ص[60].

17. اسماعیلیه در نظر دانشمندان روس / [گردآوری، ویراستاری، نگارش مقدمه و مقالات]، به ویراستاری: استانیسلاو پروزورف، حکیم ائل‌نظراف. سن‌پتربورگ: دانشکده زبانشناسی دانشگاه دولتی سن‌پتربورگ، تاریخ نسطوری، 2014، 312ص.[61]

18. دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج5)[62] / با گردآوری و ویراستاری استانیسلاو پروزورف، مشاور علمی اولگ آکیموشکین، ولادیمیر بابرونیکوف، نمایه‌سازی استانیسلاو پروزورف، ت.ن. ساتپایئوا، مسکو: نگارشهای شرقی، 2012، 232ص.[63]

19. دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج1)[64] / گردآوری، ویراستاری، نگارش مقدمه و 7 مقاله توسط استانیسلاو پروزورف، مشاور علمی اولگ آکیموشکین، ولادیمیر بابرونیکوف و انس خالداف؛ نمایه‌سازی الکسی خیسمتولین؛ مسکو: نگارشهای شرقی، 2006، 655ص.[65]

20. گیرگاس، ولادیمیر[66]؛ لغتنامه عربی ـ روسی برای قرآن و احادیث. سن‌پتربورگ: انتشارات دیلیا»، 2006، 928ص: (تصحیح تجدید چاپ «لغتنامه عربی ـ روسی برای قرآن و احادیث» پرفسور ولادیمیر گیرگاس (قازان: 1881) آماده‌سازی استانیسلاو پروزورف و ماکسیم رمانوف].[67]

21. دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج4) / گردآوری، ویراستاری علمی، نگارش مقدمه و مقاله «الاندرسبانی» (صص9-10) و «البخاری» (صص25-27) توسط استانیسلاو پروزورف، نمایه‌سازی الکسی خیسمتولین، مشاور علمی اولگ آکیموشکین؛ مسکو: نگارشهای شرقی، 2003، 160ص.[68]

22. علی‌اکبراف، علی‌اکبر؛ دوره کلاسیک اسلام در قفقاز: ابوبکر الدربندی و دانشنامه تصوفی «ریحان الحقائق» وی (قرن 11-12). / ویراستاری علمی استانیسلاو پروزورف، مسکو: ادبیات شرقی، 2003، 847ص، با تصاویرـ.[69]

23. دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج3) / با گردآوری و ویراستاری استانیسلاو پروزورف، نمایه‌سازی الکسی خیسمتولین، مشاور علمی اولگ آکیموشکین و انس خالداف؛ مسکو: «ادبیات شرقی» آکادمی علوم روسیه، 2001، 184ص.[70]

24. کارسکایا، لاریسا[71]؛ کتابشناسی تفصیلی آثار روسیه‌ای در زمینه عربشناسی و ایرانشناسی و تورکولوژی در سالهای 1917-1918م، ویراستاری علمی یوری بارشوسکی[72]، س. گ. کلیاشتورنی[73] و استانیسلاو پروزورف [ویراستاری علمی بخش دوم «عرب‌شناسی (دین)»]، مسکو: 2000م.[74]

25. دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج2) / گردآوری و ویراستاری علمی، نگارش مقدمه و مقاله «السمعانیه» (صص81-85) توسط استانیسلاو پروزورف، نمایه‌سازی الکسی خیسمتولین، مشاور علمی اولگ آکیموشکین، ولادیمیر بابرونیکوف و انس خالداف؛ مسکو: «ادبیات شرقی» آکادمی علوم روسیه، 1999، 167ص.[75]

26. دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج1) / گردآوری، ویراستاری علمی، نگارش مقالات «مقدمه ویراستار» (ص4-9)، العیاشی (ص12-13)، الاسحاقيه (ص39)، الکفّال (ص45-47)، المبیضه (ص74-75) توسط استانیسلاو پروزورف، نمایه‌سازی الکسی خیسمتولین، مشاور علمی اولگ آکیموشکین، و انس خالداف؛ مسکو: «نگارش‌های شرقی» آکادمی علوم روسیه، 1998، 159ص.[76]

27. قرائت متون اسلامی، گرآوری، ویراستاری علمی، نگارش مقدمه (ص3-8) و بخش چهارم «تعصب؛ واگرایی ایدئولوژیک در اسلام» (ص108-138) توسط استانیسلاو پروزورف؛ مسکو: نائوکا، 1994.[77]

28. اسلام: تاریخ، فلسفه، کلام، عبادت. [نویسنده بخش 4 «عقاید اسلامی» (ص59-75) و بخش 5. «جریانهای فکری و واگرایی در اسلام» (ص76-113)]، باکو: 1994م، (به زبان ترکی).[78]

29. اسلام: طرح تاریخی. با ویراستاری و مقدمه مؤلف (ص3-6) توسط استانیسلاو پروزورف، [یفیم رضوان[79]، قرآن و قرآن‌شناسی؛ یرماکوف، دمیتری[80]. احادیث و متون روایی؛ کنیش، الکساندر. تصوف]، مسکو: نائوکا، ویرایش عمومی ادبیات شرقی، 1991، 228ص.[81]

30. دائرة المعارف اسلام، گردآوری، ویراستاری علمی و نگارش نزدیک به 80 مقاله توسط استانیسلاو پروزورف، مسکو: نائوکا: 1991م، 315ص.[82]

31. اسلام: لغتنامه‌ی آتئیست، [ویرایش، مقدمه مؤلف (به همراه میخایل پیاتروفسکی و گئورگی واسیلیویچ میلوسلاوسکی)[83]] مسکو: 1988م.[84]

32. اسلام در سیاست معاصر کشورهای شرق، [نویسنده بخش «دکترین حاکمیت عالی (=امامت) شیعه» (ص24-29)، تاریخ تکامل ایده‌های سکولار (به لحاظ «اجتماعی» و « حقیقی») در رابطه با حاکمیت (ص29-34) (مشترکا با میخایل پیاتروفسکی]، مسکو: 1986م.[85]

33. اسلام: دین، جامعه، حکومت. (مجموعه مقالات)، ویراستار علمی پیوتر گریازنویچ و استانیسلاو پروزورف؛ مسکو: نائوکا، 1984.[86]

34. اسلام: فهرست راهنمای کوتاه، مسکو: نائوکا، 1983م، (تجدید چاپ از: مسکو: نائوکا، 1986م).[87]

 

د. مقالات

35. «نسخه خطی عربی رساله‌ای ناشناخته مفضل الجعفی (وفات. تا 183هجری/799م) بر مبنای عقاید شیعی نخستین» // اسماعیلیه از نظر دانشمندان روس / زیر نظر، استانیسلاو پروزورف، حکیم ائل‌نظراف[88]، سن‌پتربورگ: دانشکده زبانشناسی دانشگاه دولتی سن‌پتربورگ، تاریخ نسطوری، 2014، 229ص[89].

36. «ارزش معنوی صوفیان در برنوشته‌های اشیای شخصی» (بر اساس مواد رسالات دستنویس عربی در زمینه تصوف، عزیزی شیذله، متوفای 494هـ/1100م) // یادمانهای مکتوب شرق، 1 (2)، 2014، صص114-125.[90]

37. «عشق عرفانی به خدا (المحبه) به عنوان ایده غالب راه تصوف (الطریقه)» // سالنامه فلسفی ـ عرفانی اشراق[91]، 2014، شماره 5، صص249-267.[92]

38. «محمد [ص] پیامبر در سنت تصوف به عنوان تجسم کاملی از عشق عرفانی به خدا» // سالنامه فلسفی ـ عرفانی اشراق، 2013، شماره 4، مسکو: نگارشهای شرقی، 2013، ص512-525.[93]

39. «شکل‌های متنوع وجود اسلام به مثابه‌ی اصل تاریخی پلورالیسم اعتقادی در جامعه متکثر دینی معاصر »// اسلام در دنیای چندفرهنگی ـ 2012: مجموعه مقالات و تزهای دومین انجمن علمی بین المللی کازان 29-31 اکتبر 2012. کازان، هنر ـ منطق (آرت ـ لوجیک)، 2012، ص5-7. [94]

40. «پژوهش‌های علمی در روسیه معاصر: مشکلات و چشم‌اندازها» // «اسلام در دنیای چندفرهنگی» ـ 1-3نوامبر 2011 (شهر کازان، جمهوری تاتارستان). مسکو: انتشارات دانشگاه کازان، 2012، صص151-155.[95]

41. «عشق عرفانی به خدا (المحبه) به عنوان ایده غالب راه تصوف»// نخستین انجمن علمی بین‌المللی کازان «اسلام در دنیای چندفرهنگی» 1-3 نوامبر 2011، مسکو: انتشارات دانشگاه کازان، 2012، صص 247-249.[96]

42. «عشق عرفانی به خدا (المحبه) در مراقبات صوفیان خراسان قرن 9-11م» // شهری قرون‌وسطایی ترکمنستان در سیستم تمدن اوراسیایی: کنفرانس علمی بین‌المللی (28-30 مارس سال 2012): عشق‌آباد: علم، 2012، صص476-480.[97]

43. «نسخه خطی رساله عزیزی شیذله (متوفای سال 494/1100) به مثابه منبع در تاریخ تصوف» // مارت. سمپوزیوم علمی بین‌المللی در گرامیداشت 90 سالگی عضو پیوسته آکادملی ملی علوم آذربایجان، قهرمان اتحاد شوروی ضیاء موسی اوغلو بنیاداف[98]، «تاریخ‌نگاری و منبع‌شناسی قرون‌وسطای شرق مسلمان». باکو، 7-8 می، 2012م، باکو: علم، 2012. صص179-182.[99]

44. الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم؛ «الملل و النحل (ترجمه با عنوان: کتابی درباره ادیان و مکاتب مذهبی ـ فلسفی)» / مقدمه، ترجمه از متن عربی و تحشیه توسط استانیسلاو پروزورف // سالنامه فلسفی ـ عرفانی اشراق، 2012، شماره 3، صص573-600.[100]

45. «یادداشت‌هایی درباره اسلام» // اسلامشناسی. شماره 1(7). مخاچ‌قلعه: انتشارات دانشگاه دولتی داغستان، 2011. صص73-83.[101]

46. «اسلام‌شناسی علمی در زمینه تحصیلات اسلامی در روسیه» // یادمان‌های مکتوب شرق. 1(14)، 2011، صص270-278.[102]

47. «مکتب لنین‌گراد ـ سن‌پیتربورگی اسلامشناسی علمی» // میراث مطالعات شرقی شوروی. ویراستاری توسط: میخائل کمپر و استپان کونرمن[103]. لندن و نیویورک. راتلئج، 2011، صص112-123.[104]

48. الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم. «کتابی درباره ادیان و مکاتب مذهبی ـ فلسفی (=الملل و النحل)» / مقدمه، ترجمه از متن عربی و تحشیه توسط استانیسلاو پروزورف // سالنامه فلسفی ـ عرفانی اشراق، 2011، شماره 2، مسکو: واستوچنایا لیتراتورا (نگارشهای شرقی)، 2011. صص150-188.[105]

49. «محمد [ص] پیامبر در سنت تصوف به عنوان تجسم کاملی از عشق عرفانی به خدا» // شرق و غرب: ارزشهای معنوی مشترک، لینکهای تصوفی ـ فرهنگی، سمپوزیوم بین‌المللی ابن عربی اختصاص داده شده به 70 مین سالگرد پرفسور دکتر آئیدا ایمان‌قولی‌یئوا (9-11 اکتبر، 2009 ـ باکو). استانبول: نشر انسان، 2010. صص559-576.[106]

50. «محمد [ص] پیامبر در سنت تصوف به عنوان تجسم کاملی از عشق عرفانی به خدا» // یادمانهای مکتوب شرق، 2(11)، پاییز ـ زمستان، 2009، صص114-125.[107]

51. «محمد [ص] پیامبر در سنت تصوف به عنوان تجسم کاملی از عشق عرفانی به خدا» // شرق و غرب: ارزشهای مشترک معنوی و ارتباطات علمی ـ فرهنگی. باکو: صص119-121.[108]

52. «رهیافت‌های روش‌شناسانه به ترجمه قرآن به زبان روسی»// شهاب‌الدین مرجانی[109]: میراث و معاصرت. مواد کنفرانس علمی بین‌المللی. کازان: انستیتو تاریخ آکادمی علوم تاتارستان، 2008، صص73-76.[110]

53. «تصوف به عنوان شکلی تفسیر و وجود اسلام» / نجم‌الدین کبری و دنیای معنوی ـ فرهنگی شرق / مواد کنفرایذ علمی بین‌المللی عشق‌آباد، 4-6 سپتامبر 2008، صص234-235.[111]

54. «برخی خطوط بر پرتره قاضی القضات بغداد ابویوسف (م. 798م)» // یادمانهای مکتوب شرق، 1(18)، بهارـ تابستان 2008. صص165-169.[112]

55. «ارزش معنوی صوفیان در برنوشته‌های اشیای شخصی (بر اساس مواد رسالات دستنویس عربی در زمینه تصوف، عزیزی شیذله، متوفای 494هـ/1100م)» // میراث فرهنگی ـ منبع مطالعه تاریخ، فرهنگ و احیای معنوی جهان. / مواد کنفرانس علمی بین‌المللی عشق‌آباد، 14-15 نوروز (مارت) 2008، صص308-309.[113]

56. «فخر خوارزم، محمود الزمخشری و شاگردان مشهور وی» / محمود زمخشری و رنسانس علمی ـ ادبی شرق. عشق‌آباد ـ داش‌اغوز، 2007، صص420-423 (روسی)، صص261-262(انگلیسی).[114]

57. «نخبگان روشنفکر ماوراءالنهر و خراسان در آستانه یورش مغولان (بر اساس مواد نسخ خطی واژه‌نامه بیوگرافیک الاندرسبابی[115] نیمه دوم قرن 12م»، کنفرانس بین‌المللی تمدن اسلامی در آسیای میانه، 4-7 سپتامبر 2007، آستانه 2007م.[116]

58. «علامه سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن» ترجمه از زبان عربی و توضیح از استانیسلاو پروزورف// یادمانهای مکتوب شرق، 1(4)، 2006. صص82-107.[117]

59. الغزالی، ابوحامد، «قواعد العقائد» [=از «احیاء علوم الدین»]»، ترجمه توضیحی از زبان عربی استانیسلاو پروزورف // یادمانهای مکتوب شرق، 2(5)، 2006. صص57-80.[118]

60. «اسلام‌شناسی علمی در روسیه (1980-2005)» // ایران امروز، 1(6)/2006. صص20-24.[119]

61. «الله یا خدا؟ (گفتگوی استانیسلاو پروزورف و توفیق کمال ابراهیم)» / مناره شماره1(008)، مارس2006، صص8-15.[120]

62. «باورهای عربها در زمان جاهلی، الشهرستانی». ترجمه توضیحی از عربی // یادمانهای مکتوب شرق، 2(3)، 2005. صص25-46.[121]

63. پروزورف، استانیسلاو و ماکسيم رومانف؛ «نمود پایگاه‌های الکترونیکی اطلاعات در زمینه اسلام به زبانهای عربی، فارسی و انگلیسی». چاپ اول // یادمانهای مکتوب شرق، 1 (2)، 2005، صص240-257.[122]

64. «برنامه جامع کلیِ اسلام در روسیه» // شرق. 2004، شماره 2، ص107-114.[123]

65. پروزورف، استانیسلاو و ماکسيم رومانف؛ روش‌شناسی استخراج و پردازش اطلاعات از منابع عربی (با مواد نگارشهای تاریخی ـ تراجمی) // شرق، شماره4، 2003، صص117-127.[124]

66. «روش‌شناسی استخراج و پردازش اطلاعات از منابع عربی: بکاربستن منابع کامپیوتری (در زمینه مواد نگارشهای تاریخی ـ کتابشناختی)»: چکیده [سخنرانی در] پنجمین کنفرانس بین‌المللی «منابع تاریخی تمدن اوراسیایی و شمال‌ ـآفریقایی: رهیافت کامپیوتری». مسکو: 2003. صص45-46 (مشترکا با ماکسیم رومانف).[125]

67. «[نقد و بررسی (مشترک با الگ بالشاکوف[126] و سرگی فرانسوزاف[127]) کتاب] یو. ب، گاوریلووا[128]، و.و. یملیانوف[129]. اسلام. لغتنامه جیبی»// شرق، شماره3، 2003، ص177-183.[130]

68. «مطالعه اسلام ـ بایسته‌ای حکومتی» // گزارش برای نشریه ادواری «دنیای تاتار (تاتارلار دنیاسی / تاتارسکی میر)، مسکو، شماره 15 برای سپتامبر 2003.[131]

69. «درباره مسئله حاکمیت عالی (=امامت) در اسلام»: چکیده سخنرانی در سمپوزیوم بین‌المللی در سمرقند (ازبکستان، 5-6 ایون 2002) در موضوع «اسلام و دولتهای سکولار». سمرقند، 2002. ص8-12.[132]

70. «رهیافت جدید روش‌شناختی به مطالعات اسلامی در روسیه». کازان، 2001. [چکیده سخنرانی در کنفرانس بین‌المللی «تمدن اسلامی در منطقه ایدیل ـ اورال» (کازان، 8-10، ژوئن 2001).].[133]

71. یادداشتی کوتاه درباره دو جلد نخستِ [دائرةالمعارفِ] «اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه» // شرق، 2000م، شماره6، صص137-138.[134]

72. «یک نسخه خطی منحصربفرد از یک فرهنگ تراجمی نوشته شده توسط نویسنده‌خوارزمی» // نسخ خطی شرقی، ج5، شماره 2، ژوئن، 1999، صص9-17.[135]

73. «اسلام متحد، اسلام منطقه‌ای / اسلام و مشکلات همکاری‌های بینا‌تمدنی»؛ مسکو: 1994، ص232-236.[136]

74. «اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه: درباره زمینه‌سازی نشریات جامع ـ مصور در زمینه اسلام در کشورهای مشترک المنافع» // شرق، 1994، شماره3، ص145-148 (مشترکا با علی‌اکبر علی‌اکبراف و یفیم رضوان)[137]

75. «خاندان ایرانی نوبختی در بغداد (نیمه دوم قرن 8-10م)» / ВИИ и СИД.، جلد دوم، 1994م، ص99-108.[138]

76. البغدادی، عبدالقاهر بن طاهر؛ «اصول الدین فی الکلام»، ترجمه از زبان عربی و یادداشت‌ها از استانیسلاو پروزورف. / قرائت متون اسلامی، گردآوری و ویراستار علمی استانیسلاو پروزورف. مسکو: نائوکا، انستیتو فلسفه 1994، صص108-138.[139]

77. «الجعفریه» / اسلام. دائرةالمعارف، ویراستار علمی استانیسلاو پروزورف، مسکو: نائوکا، 1991.[140]

78. «ایمان و کفر در اسلام نخستین» // شرق، شماره1991، شماره6، ص44-45. [141]

79. «دوکسوگرافی مسلمانان قرن 8-12 به مثابه منبع در زمینه تاریخ اسلام» // خوانش بارتولدی، 1990: چکیده سخنرانی‌ها و پیامها، مسکو: 1990. ص64-65.[142]

80. «درآمدی بر اسلام‌شناسی: برنامه دوره‌های تخصصی برای دانشجویان دانشکده‌های شرق‌شناسی دانشگاهها» / با ویراستاری عمومی استانیسلاو پروزورف// ملل آسیا و آفریقا، 1989، شماره3، ص106-116؛ شماره 4، صص107-116؛ شماره 5، صص112-122. بخش پنجم. عقاید، تعصب، کلام (شماره3. صص113-116). بخش 6. جریان اعتقادی و واگرایی در اسلام (شماره4. صص107-116).[143]

81. «مسئله «سنت‌باوری» در اسلام: مفهوم اهل السنّه (سنی‌ها)» / مشکلات فرهنگ عربی. مسکو: 1987، صص213-218.[144]

82. «داکسوگرافیای مسلمانان قرن 10-12 و ایده‌ی جنگ در اسلام» // حرکت اجتماعی و ایدئولوژی آنها در جوامع ماقبل کاپیتالیستی، مسکو: نائوکا، 1984م.[145]

83. «دکترین حاکمیت عالی (=امامت) شیعی (امامی)» / اسلام: دین، جامعه و حکومت (مجموعه مقالات)، ویراستاری علمی پیوتر گریازنئویچ و استانیسلاو پروزورف، مسکو: نائوکا، 1984، صص204-212.[146]

84. «طبقه‌بندی فرق اسلامی بر اساس التبصیر فی الدینِ ابوالمظفر الاسفرائینی (م. 471هـ/1078م)» / اسلام: دین، جامعه، حکومت. (مجموعه مقالات)، ویراستار علمی پیوتر گریازنئویچ و استانیسلاو پروزورف. مسکو: نائوکا، 1984، صص102-110.[147]

85. «تاریخ اسلام در قرون میانه هرسیوگرافی[148] اسلامی» // اسلام: دین، جامعه، حکومت. ویراستاری علمی، پیوتر گریازنوویچ، استانیسلاو پروزورف. مسکو: نشر ویرایش اصیل ادبیات شرقی «نائوکا». 1984.[149]

86. «حکومت مرکزی و "الدین القویم" اسلام در خلافت نخستین» // خوانش بارتولدی، 1982: خلاصه سخنرانی‌ها و پیامها، مسکو: 1982، صص57-58.[150]

87. «منابع کتاب الملل و النحل شهرستانی در تاریخ فرق اسلامی» // خوانش بارتولدی، 1981: خلاصه سخنرانیها و پیامها. مسکو: 1981، ص71-72.[151]

88. «درباره تاریخ جزم‌گرایی مسلمانان: مرجئه‌ها» // اسلام در تاریخ ملل شرق (مجموعه مقالات). ویراستاری علمی ای. اسمیلیانسکایا، سعید کامیلئو[152]، مسکو: نائوکا، 1981، ص19-24.[153]

89. «رساله ناشناخته در تاریخ مذاهب در نسخه‌ای از مجموعه شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم اتحاد جماهیر شوروی [(=انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه)]» // یادمان‌های مکتوب و مسائل تاریخ فرهنگ ملل شرق 15 ـ مین نشست علمی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی ـ شعبه لنینگراد. بخش دوم، مسکو: 1981، ص48-54.[154]

90. «تاریخ اسلام در ارسیوگرافی مسلمانان در قرون وسطا» // اسلام و نقش آن در جنگ عقیدتی ـ سیاسی معاصر کشورهای در حال توسعه آسیا و آفریقا: مواد شورای هماهنگی، تاشکند، مارس 1980. مسکو ـ تاشکند: 1980م، ص375-380.[155]

91. «طبقه‌بندی فرق اسلامی بر اساس التبصیر فی الدینِ ابوالمظفر الاسفرائینی (م. 471هـ/1078م)» // یادمان‌های مکتوب و مسائل تاریخ فرهنگ ملل شرق، 12 ـ مین نشست سالانه علمی شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی (پیام کوتاه). لنینگراد: 1977، ص74-81.[156]

92. «اصلاحات خلیفه المهدی (حکومت 158-169 قمری) و نقش او در شکل‌دهی ایدئولوژی شیعی» // کشورهای عربی. تاریخ و اقتصاد. مسکو: 1974، ص92-98.[157]

93. «آموزه‌ی امامت در آثار حسن نوبختی (پایان قرن 9 میلادی)» // یادمانهای مکتوب شرق، 1970. مسکو: 1974م، ص83-107.[158]

94. «تکامل دکترین شیعیان ـ غلات «افراطی» در اسلام (از قرن 8 تا نیمه نخست قرن 10 میلادی)» // ملل آسیا و آفریقا. 1974. شماره3، ص146-153.[159]

95. «از تاریخ دینی ـ سیاسی ایدئولوژی‌ها در خلافت پیشین» // تاریخ، فرهنگ، زبان ملل شرق. مسکو: 1970م، ص76-79.[160]

96. «از تاریخ شکل‌گیری سنت امامی در هرسیوگرافی شیعی (نیمه دوم قرن 8 تا آغاز قرن 10 میلادی)» // یادمان‌های مکتوب و مسائل تاریخ فرهنگ ملل شرق، خلاصه محتوای سخنرانی‌های پنجمین نشست سالانه شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی، می 1969. لنینگراد: 1969، ص64-66.[161]

97. «[نگاهی] به مسئله خداسازی در آموزه‌های شیعیان «افراطی» (غلات) در اسلام در قرن هشتم میلادی» // یادمان‌های مکتوب و مسائل تاریخ فرهنگ ملل شرق، خلاصه محتوای سخنرانی‌های پنجمین نشست سالانه شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی، می 1969، لنینگراد: 1969. ص66-68.[162]

98. «تبارشناسی فرق شیعه بر اساس فرق الشیعه حسن نوبختی» // شرق نزدیک و شرق میانه، مسکو: 1968. ص102-112.[163]

99. «مراحل اساسی تاریخ حرکتهای شیعیان نخستین (تا برآمدن خاندان شیعی آل بویه در عراق به سال 334هـ/945م)» // یادمان‌های مکتوب و مسائل تاریخ فرهنگ ملل شرق، خلاصه سخنرانی‌های سومین نشست شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی، می 1967، لنینگراد: 1967. ص61-62.[164]

100.   «از تاریخ ایدئولوژی مذهبی ـ سیاسی در خلافت نخستین» // یادمان‌های مکتوب و مسائل تاریخ فرهنگ ملل شرق، خلاصه سخنرانی‌های دومین نشست علمی شعبه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی، مارس 1966، لنینگراد: 1966. ص20-21.[165]

فتح الله ذوقی [166]

 

 


[1]. برای تفصیل این سفر علمی، بنگرید: متقی، حسین؛ گزارش سفر به مسکو و سنت پترزبورگ / مجله: میراث شهاب، تابستان و پاییز 1391 - شماره 68 و 69.

[2]. آرس اسلامیکا: در بزرگداشت استانیسلاو میخایلوویچ پروزورف / گردآوری و ویرایش علمی میخائیل پیاتروفسکی، علی‌اکبر علی‌اکبراف. مسکو: نائوکا ـ واستوچنایا لیتراتورا، 2016، 871ص:

Ars Islamica: в честь Станислава Михайловича Прозорова / Cост. и отв. ред. М.Б.Пиотровский, А.К.Аликберов. М.: Наука — Восточная литература, 2016. 871 с.: ил. ISBN 978-5-02-039776-7.

[3]. Станисла́в Миха́йлович Про́зоров (Stanislav Mikhailovich Prozorov).

[4]. واژه لاتینی «Ars» معانی متعددی دارد: دانش، مهارت، علم، فن، هنر و استاد در معنای صاحب حرفه و فن است و بر این اساس عنوان کتاب به معنای «استاد اسلامشناس/ هنرمند اسلامشناس» خواهد بود.

[5]. میخایل بوریسویچ پیاتروفسکی (Михаи́л Бори́сович Пиотро́вский) متولد 1944 ایروان؛ تاریخدان و شرقشناس روس؛ دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، عضو انجمن دانشمندان آکادمی علوم روسیه، مدیر موزه دولتی ارمیتاژ، رئیس دانشکده شرقی دانشگاه دولتی سنت‌پتربورگ ـ سن‌پتربورگ.

[6]. «بنیاد مطالعات فرهنگ اسلامی» روسیه، با عنوان روسی: «Фонд исследований исламской культуры»، سال 1386 در روسيه به ثبت رسمي رسيد و فعاليت جدي خود را از ابتداي 1387 آغاز نمود. مؤسسان اين بنياد آقايان پرفسور استانیسلاو پروزورف، و حجج اسلام دکتر مهدي ايماني‌پور، رايزن وقت فرهنگي ايران در روسيه و دکتر حميد هادوي مي‌باشند. از ابتداي تاسيس تاکنون رياست اين بنياد به عهده آقاي دکتر هادوي بوده است.

از آغاز بنياد با هدف توسعه و جهت‌دهي اسلام‌شناسي به زبان روسي فعاليت‌هاي خود را سامان داد. برنامه‌هاي بنياد جهت مخاطبين مختلف اعم از پژوهشگران آکادميک در حوزه مطالعات اسلامي و علاقه‌مندان به موضوعات فرهنگ اسلامي پي‌ريزي شد و پروژه‌هاي خود را در سه سطح آکادميک، نيمه‌آکادميک و عمومي راه‌اندازي کرد. لذا از يک‌سو با مراکز علمي معتبر ارتباط برقرار کرد و از سوي ديگر نيازهاي عموم جامعه روس‌زبان را مد نظر قرار داد.

بنياد مطالعات اسلامي روسیه، طی یک دهه فعالیت مستمر خود در فدراسیون روسیه، همکاری‌های علمی پژوهشی خود را با دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی روسیه و ایران پی‌گرفته است تا به عنوان پلی پژوهشی، فضای مشترکی برای هم‌اندیشی و آگاهی فراهم آورد. برگزاری کنفرانس‌های علمی، شرکت در نمایشگاه‌های کتاب روسیه و کشورهای همسود، تولید منابع علمی و متون درسی، برگزاری دوره‌های آموزشی، و عرضه محتوای تولیدی در وبسایت‌های اینترنتی و حضور در شبکه‌های اجتماعی از جمله زمینه‌های فعالیت این بنیاد است.

[7]. علی‌اکبر کالابکوویچ علی‌اکبراف (Alikber Kalabekovich Alikberov) متولد 1964 داغستان ـ دارای دکترای علم تاریخ، معاون رئیس انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه، مدیر مرکز مطالعات آسیای میانه، قفقاز و ایدیل ـ اورال انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[8]. الکساندر ادواردویچ شمیدت (Алекса́ндр Эдуа́рдович Шмидт /A.E.Shmidt) متولد 1871 در آستراخان ـ 1939 تاشکند؛ عرب‌شناس و شرق‌شناس دوره روسیه تزاری و شوروی.

[9]. رینات ایریکوویچ بککین (Рена́т И́рикович Бе́ккин) متولد 1979 سنت‌پترزبورگ؛ دارای دکترای علم اقتصاد، پرفسور آکادمی علوم روسیه، همکار برجسته علمی انستیتو آفریقای آکادمی علوم روسیه.

[10]. رافیق محمدشویچ محمدشین (Ра́фик Мухаме́тшович Мухаме́тшин) متولد 1959 بورناک ـ تاتارستان؛ دارای دکترای علم سیاسی، پرفسور، عضو انجمن دانشمندان آکادمی علوم جمهوری تاتارستان، مدیر دانشگاه اسلامی روسیه ـ کازان.

[11]. الکساندر دیمیتریویچ کنیش (Александр Дмитриевич Кныш) مدیر لابراتور تحلیل و مدلسازی پروسه‌های اجتماعی زیر نظر دانشگاه دولتی سن‌پتربورگ، پرفسور اسلامشناسی بخش شرق‌نزدیک تحقیقات دانشگاه میشیگان ـ ان آربر (ایالات متحده امریکا).

[12]. ماکسیم گنادیویچ رومانوف (Maxim Gennadievich Romanov / Максим Геннадьевич Романов) متولد 1978 پیتربورگ؛ دارای درجه دکترا، همکار علمی انستیتو اطلاعات دانشگاه لایپزیک ـ آلمان. وی از پایاننامه خود با عنوان «تلبیس ابلیس ابن الجوزی به مثابه منبعی در تاریخ اسلام: انتقاد حنبلی تصوف» با راهنمایی پرفسور پاستانیسلاو پروزورف دفاع نموده است. وی در حال حاضر در بخش مطالعات عربی ـ اسلامی دانشکده مطالعات شرق نزدیک دانشگاه میشیگان ـ ایالات متحده امریکا است.

[13]. دیمیتری ولادیمیرویچ میکولسکی (Дми́трий Валенти́нович Мику́льский) متولد سال 1954 مسکو؛ شرق‌شناس، عربی‌دان روس، و دارای دکتری علم تاریخ، همکار علمی سرآمد بخش یادمانهای مکتوب ملل شرق انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[14]. آرا ماگاریان گریگوریویچ (Ара Маргарян Григорьевич) دارای دکترای تخصصی علم تاریخ، محقق مستقل، مسکو.

[15]. سقطرا، مجمع الجزایری در شرق اقیانوس هند است که میان دو قاره آسیا و آفریقا و در دهانه خلیج عدن قرار دارد. این جزایر به کشور یمن تعلق دارد.

[16]. ویتالی ویاچیسلاوویچ نائومکین (Вита́лий Вячесла́вович Нау́мкин) متولد 1945؛ دارای دکتری علم تاریخ، پرفسور، عضو انجمن دانشمندان آکادمی علوم روسیه؛ مدیر علمی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه؛ مدیر بخش دانشکده سیاست جهانی دانشگاه دولتی روسیه (МГУ) ـ مسکو.

[17]. لئونید یفرموویچ کوگان (Коган Леонид Ефимович) متولد 1973 پیتربورگ؛ دارای دکتری علوم فیلولوژی، همکار علمی باسابقه مرکز تحقیقات عربی ـ اسلامی انتسیتو شرقشناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[18]. ناتالیا ایلینیچنا پریگارینا (Ната́лья Ильи́нична Прига́рина) متولد 1934 مسکو؛ دارای دکترای علوم فیلولوژی، پرفسور، مدیر بخش متن‌شناسی و میراث ادبی بخش یادمانهای مکتوب ملل شرق انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[19]. الکسی الکساندرویچ خیسمتولین (Алексей Александрович Хисматулин) متولد 1966 شهر اسوردلوفسک (نزدیک یکاترینبورگ)؛ شرقشناس، ایرانشناس روسیه؛ دکترای تخصصی علم تاریخ است. همکار علمی ارشد بخش خاورمیانه انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه ـ سن‌پتربورگ است. کتاب «رسائل امام غزالی»، به ترجمه و تصحیح وی از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است.

[20]. توفیق کامل ابراهیم (Тауфи́к Ка́мель Ибраги́м) متولد 1947 جبله ـ سوریه؛ فیلسوف و اسلامشناس دوره شوروی و روسیه معاصر است. وی پرفسور، و دارای دکترای علم تاریخ است. همکار برجسته علمی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه است. وی یکی از نویسندگان کتاب «اسلام؛ لغتنامه دائرةالمعارفی» است. پیشتر کتاب «تاریخ مقدس بر اساس قرآن کریم» با همکاری بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است.

[21]. ناتالی ولادیمیرونا یفرمووا (Наталья Валерьевна Ефремова)؛ دکترای تخصصی علوم فلسفی، همکار پیشکسوت علمی مرکز فلسفه شرقی انستیتو فلسفه آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[22]. یانیس إشوتس (Yanis Eshots) سرویراستار سالنامه فلسفی ـ عرفانی «اشراق»، که از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر می‌گردد. همکار علمی انستیتو مطالعات اسماعیلی (لندن، بریتانیا) پرفسور دانشگاه لاتویا ـ ریگا. گفتنی است که پیشتر کتاب «مفتاح الغیب» اثر صدرالدین قونوی، توسط آقای اشوتس از عربی به روسی ترجمه شده و با یادداشت ها و مقدمه وی و با نظارت علمی پرفسور پروزورف از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه در مسکو منتشر شده است.

[23]. تاتیانا الکساندرونا زاگلوبوتسکایا (Татьяна Александровна Заглубоцкая) همکار علمی بخش یادمانهای مکتوب ملل شرق انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو. همچنین همکار علمی مدرسه پژوهش‌های انسانی روزآمد و آکادمی روسیه‌ای اقتصاد ملی و مدیریت دولتی ریاست جمهوری فدراسیون روسیه (ШАГИ РАНХиГС).

[24]. شامیل شیخعلیئویچ شیخعلی‌یف (Шамиль Шихалиевич Шихалиев) پژوهشگر نسخ خطی و عربی‌دان اهل داغستان است؛ وی دکترای تخصصی علم تاریخ است. همکار ارشد علمی، مدیر بنیاد نسخ خطی انستیتو تاریخ، باستانشناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه ـ مخاچ قلعه است. از وی بیش از 30 عنوان کتاب و مقاله درباره تاریخ اسلام در داغستان منتشر شده است.

[25]. ماخاچ عبداللایویچ موسایف (Махач Абдулаевич Мусаев) متولد 1977 مخاچ قلعه؛ پژوهشگر تراث اسلامی داغستان؛ دکترای تخصصی علم تاریخ، مدیر بخش شرق‌شناسی، معاون انستیتو تاریخ، باستانشناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه ـ مخاچ قلعه.

[26]. لئونید رودالفوویچ سوکیانین (Леонид Рудольфович Сюкияйнен) متولد 1945 پتروزاودسک؛ یکی از کارشناسان برجسته روسیه در زمینه حقوق اسلامی و اقتصاد اسلامی است. دارای دکترای علم حقوق و استاد مدرسه عالی اقتصاد مسکو است. پرفسور سوکیانین، همکار برجسته علمی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو است. کتاب «اسلام و حقوق بشر» وی، از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است.

[27]. ایشکیل (Ишкиль) عنوانی برای قوانین عرفی در مناطق داغستان است.

[28]. ولادیمیر اولگوویچ بابرونیکف (Владимир Олегович Бобровников) دکترای تخصصی علم تاریخ، مدیر بخش قفقاز مرکز مطالعات آسیای میانه، قفقاز و ایدیل ـ اورال انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[29]. آشیربک قربان‌اویچ مؤمن‌اف (Ashirbek Kurbanovich Muminov) متولد 1959 تاشکند؛ دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، مدیر بخش دین‌شناسی دانشگاه ملی اوراسیایی لئو گومیلیف ـ آستانا (قزاقستان).

[30]. آلفرید کاشافوویچ بوستانوف (Alfrid Kashafovich Bustanov) متولد 1987 امسک ـ روسیه و از تاتارهای سیبری است. وی دارای درجه PhD، پژوهشگر مطالعات اسلامی و تاریخ اسلام در مناطق شمالی اوراسیا (قرن13-21)، استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه اروپایی سنت پتربورگ است.

[31]. میخائل کمپر (Michael Kemper) استاد و رئیس بخش مطالعات اروپای شرقی دانشگاه آمستردام؛ وی در زمینه اسلام در روسیه، آسیای میانه و قفقاز تخصص دارد. همچنین در موضوع «مطالعات شرقی در اروپا» کار کرده است.

[32]. مجموعهء اجراها و نمایش‌های از پیش تمرین شده که در صورت لزوم در هر زمانی قابل ارائه و اجرا هستند (فرهنگ عمید).

[33]. افتاندیل صدرخانوویچ ارکین‌اف (Афтандил Садирханович Эркинов) دکترای علم فیلولوژی، پرفسور کافدرای تاریخ فلسفه و منطقه دانشگاه ملی ازبکستان ـ تاشکند.

[34]. مرتضی‌علی سراج‌الدینوویچ گاجی‌یئو (Муртазали Серажутдинович Гаджиев) متولد 1956 مخاچ‌قلعه ـ جمهوری داغستان؛ دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، همکار علمی ارشد انستیتو باستان‌شناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه.

[35]. امری رضایویچ شیخ‌سعیداف (Амри́ Рза́евич Шихсаи́дов) شرق‌شناس، تاریخدان، اسلامشناس؛ دارای دکتری علم تاریخ، پرفسور، همکار سرآمد علمی انستیتو تاریخ، باستانشناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه ـ مخاچ قلعه. پیشتر اثر «فهرست نسخ خطی عربی و کهنه‌چاپ‌ها: مجموعه ضیاءالدین یوسف حاجی الکوریخی» از وی و همکارانش با حمایت بنیاد مطالعات اسلامی روسیه در سال 2011 منتشر شده است.

[36]. بختیار میرزایویچ باباجانوف (Бабаджанов Бахтиер Мираимович) دارای دکتری علم تاریخ، همکار علمی سابق انستیتو شرق‌شناسی «البیرونی» آکادمی علوم ازبکستان ـ تاشکند.

[37]. الیزاوئتا گاوریلوونا نکراسووا (Елизавета Георгиевна Некрасова) دکترای تخصصی علم تاریخ، پژوهشگر مستقل، تاشکند ـ ازبکستان.

[38]. ایلیا ولادیمیرویچ زایتسف (Илья Владимирович Зайцев) متولد 1973 مسکو؛ تاریخدان و شرقشناس روس، دارای دکترای علم تاریخ، مدیر مرکز انستیتو اطلاعات علمی در زمینه علوم اجتماعی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[39]. این بخش بر اساس زندگینامه خودنوشت استانیسلاو پروزورف نگارش یافته است که در آغاز کتاب آرس اسلامیکا منتشر شده است.

[40]. وارونژ (Воро́неж)، شهری در منطقه فدرال مرکزی واقع در بخش اروپایی فدراسیون روسیه است.

[41]. پیوتر آفاناس‌یئویچ گریازنئویچ (Пётр Афана́сьевич Грязне́вич) متولد 1929 سیبری ـ م. 1997 پیتربورگ؛ وی عرب‌شناس، ایران‌شناس و اسلام‌شناس روس دوره شوروی و روسیه است. و در 1953 از دانشکده تاریخ و زبانشناسی دانشگاه کازان فارغ التحصیل شد و در سال 1956 دوره دکتری در بخش عربی شبعه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی را تمام کرد. وی در سال 1961 دکترای تخصصی علوم زبانشناسی را دریافت نمود. از وی آثار پژوهشی متعددی منتشر شده است.

[42]. انَس باقی‌اویچ خالداف (Ана́с Баки́евич Хали́дов) متولد 1929 تاتارستان، متوفای 2001 کازان ـ تاتارستان؛ شرق‌شناس، اسلامشناس، دارای دکترای علوم زبانشناسی، مدیر بخش عربی دپارتمان عربی به نام ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی و بخش شرق نزدیک شاخه سن‌پتربورگ انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه.

[43]. ویکتور ایوانوویچ بلیایف (Ви́ктор Ива́нович Беля́ев) متولد 1902 تاشکند ـ متوفای 1976؛ عربی‌دان شوروی، متخصص نسخ خطی عربی، پرفسور و کاندیدای علوم زبانشناسی.

[44]. علاوه بر پیوتر آفاناس‌یئویچ گریازنئویچ و استانیسلاو پروزورف، کسئنیا آندریئونا بویکو (Ксения Андреевна Бойко) و سرگی بوریس‌اویچ پئوزنئر (Сергей Борисович Певзнер) نیز در این پروژه همکاری داشته‌اند.

[45]. یئوگئنی ماکسیموویچ پریماکوف (Евге́ний Макси́мович Примако́в) 1929-2015؛ دولت‌مرد و سیاستمدار مشهور روسیه است.

[46]. این اثر از ارزشمندترین آثار دانشنامه‎‌ای تألیف یافته درباره شخصیت‌ها، مفاهیم و اعلام جغرافیایی حوزه روسیه، آسیای میانه و قفقاز است و شایسته است که به زبان فارسی ترجمه گردد. چرا که بسیاری از مدخل‌های آمده در این دایرة المعارف، با استفاده از منابع بومی تألیف یافته است و اطلاعات چندانی درباره موضوعات آن در زبان فارسی موجود نیست.

بنده امیدوار است که در مقال جداگانه‌ای، به معرفی تفصیلی این دانشنامه بپردازد، اما من باب «ما لایدرک کله، لایترک کله»، عجالتا عناوین مقالات 5 جلد نخست تقدیم میگردد، شاید که مورد نیاز و توجه پژوهشگران این حوزه باشد.

نویسندگان این دایرة المعارف از مراکز آکادمیک شهرهایی چون: آستراخان، اوفا، توِر، سن‌پتربورگ، کازان، کراسنودارسکی کرای، مخاچ قلعه، مسکو (فدراسیون روسیه)، باکو (آذربایجان)، برلین، بوخوم، هاله ویتنبورگ (آلمان)، تاکوما پارک ـ مریلند (ایالات متحده امریکا)، خارا، تاشکند، خوقند، سمرقند، (ازبکستان)، اکستر (انگلستان)، سیمفروپل (شبه جزیره کریمه)، پاریس (فرانسه)، آلماتی (قزاقستان)، ریگا (لتونی)، آمستردام (هلند) هستند.

گفتنی است که هر مجلد این دایرة المعارف، مستقلا بر اساس حروف الفبا ترتیب یافته است و ترتیب الفبایی سراسری (کما هو مرسوم)، در انتخاب و نگارش مقالات رعایت نشده است و اولویت انتخاب مدخل‌ها، بر اساس معیارهای دیگری بوده است. در سه جلد نخست این دانشنامه، در کل 255 مقاله به ترتیب ذیل آمده است:

عبدالرحیم باب؛ ابومسلم (از قهرمانان شمال‌شرق قفقاز)؛ ابوسعید میخانی؛ ابوذر (مسجد)؛ آبِز آقا؛ عادت (نهادی مردمی)؛ عجم؛ مسجد عظیم‌اف؛ العیاشی؛ الکدری (حسن افندی داغستانی)؛ الاندراسبانی؛ عبدالله آپانایف؛ مدرسه آپانایف؛ مسجد آپانایف؛ عبیدالله الاعرج؛ آرسلان باب؛ آرچمان آتا؛ آسان الگا؛ احمد الیمنی؛ خواجه عبیدالله احرار؛ باب الابواب؛ بربری (گروهی قومی)؛ بارتولد؛ عالمجان البارودی؛ البصیره؛ بطل حاجی؛ باشقوردستان؛ عطاءالله بایزیتف؛ بلوچ‌ها؛ بی‌بی خانیم (مسجد جامعی در سمرقند)؛ موسی جارالله بیگی‌یف؛ محمود خواجه بهبودی؛ بوغاز داشی؛ بورگا کاش (مقبره‌ای در اینگوش)؛ بلغار (مسجدی در کازان)؛ عبدالرحیم البلغاری؛ برهان الدین قیلیج؛ امام بخاری؛ بهاءالدین بلغاری ویسی؛ یوسف الورّاق؛ وهابی‌ها؛ ویس حاجی؛ اروپای شرقی؛ مقبره شرقی (شهر بلغار)؛ حسن‌عطا گابشی؛ عبدالسلام عبدالرحیموف؛ احمد الغضائری؛ غازی محمد داغستانی؛ مسجد علی‌اف (در کازان)؛ عالیه؛ اسماعیل بیگ گاسپرینسکی؛ گؤزلی آتا؛ خواجه عبدالخالق غجدوانی؛ نارمات غلام آتا؛ گل سرخ (مراسم)؛ ابراهیم گلشنی؛ گلشنیه؛ دوره (فدیه)؛ داغستان؛ داملّا؛ دانا آتا؛ محمد دربندی؛ درویشانه؛ درپوش؛ دخمه؛ جذبه؛ جینه (کتاب)؛ جمشدی (گروه قومی)؛ خواجه اسلام جویباری؛ جوما (مسجد جمعه دربند)؛ دودالانی آیساندیر (عبدالله بخاراچی)؛ دوکچی ایشان؛ دوکچی ایشان خجوی؛ دلدل علی (مکانی مقدس در دربند)؛ مسجد جامع؛ مسجد زاکاباننا؛ زمخشری؛ زنگی آتا؛ زنجیرلی مدرسه (باغچه‌سرای)؛ عبدالرشید ابراهیموف؛ ابراهیم حضرت (شیخ نقشبندی ازبکستان)؛ ایج‌بوبی (مدرسه‌ای در تاتارستان)؛ علم لدنّی؛ اسکندر پاشا (اسکندر مقدونی)؛ مسجد ایسکی تاش؛ مجله اسلام (=اسلام مجله‌سی)؛ نشریه الاصلاح؛ الاسحاقیه (از فرق شیعی)؛ ایسخیج باب؛ ایشان (عنوان)؛ عشقیه (شطاریه/بسطامیه)؛ قزاقستان؛ قیزیل‌اینو؛ الکلابادی؛ قلندریه؛ ضیا کمالی؛ کاروان‌سارای؛ کاراچای (بخشی از جمهوری قاراچای ـ چرکس)؛ قارغالی (باشقوردستان)؛ علاءالدین الکاسانی؛ قاف (کوه)؛ قفّال شاشی؛ اوماخان کاچایف؛ علی کایایف؛ الکیکونی (ابومحمد مدنی ککنی داغستانی)؛ کیمیای سعادت؛ کیست‌ها/کیستین‌ها (گروهی قومی در گرجستان)؛ کوو آتا؛ قرآن بایسنقری؛ قرآن در روسیه؛ قاری؛ قریم (=شبه جزیره کریمه)؛ نجم‌الدین کبری؛ کبرويّه؛ حاجی محمد قدوقی داغستانی؛ قول شریف (مسجد)؛ سید امیر کلال؛ کونتا-حاجی کیشی؛ قربانعلی‌اف‌ها (خاندانی اهل علم باشقورد)؛ قربان مراد ایشان (مکانی مقدس در اطراف گؤک‌تپه ترکمنستان)؛ عبدالناصر قرصاوی؛ کیشکار (قیش‌قار، روستایی در بخش آرچه تاتارستان)؛ قیز بی‌بی (خانقاه زنانه ـ ازبکستان)‌؛ قیرخ‌لار (زیارتگاه؛ قبرستانی مجاور دیوار شمالی دربند، روبروی دروازه قیرخلار قاپی)؛ کشنه (معماری یادبود مقابر اوائل مسلمانی ترکها در آسیای میانه و ایدیل ـ اورال؛ از کشنه‌های معروف: بندربیکه، قیزیل مچید، تمرلان، تربه‌خانه، حسین‌بک)؛ یوسف لکزی؛ مامموس لکزی دربندی؛ لوح؛ لطف‌الله چوستی؛ لبِ حوض؛ مخدوم معظم؛ صلاح‌الدین مجیدی؛ مقبره؛ مکتب؛ کیچی مناره (مناره کوچک؛ در بلغار)؛ منصور (شیخ اوچرمان)؛ مسجد مرجانی؛ شهاب‌الدین مرجانی؛ مرثیه؛ مسکره (/مچکره؛ روستایی در تارستان)؛ مثنوی‌خوانی؛ مخدوم اعظم (سید احمد خواجگی بن جمال‌الدین کاسانی ده‌بیدی)؛ محکمه شرعیه؛ مَهر (مهریه)؛ مشرب (شاه مشرب دیوانه)؛ کاظم مچیلانی؛ معراج؛ مسکو؛ المبيّضه؛ مجدّديّه؛ موسی خان خواجه ده‌بیدی؛ مصلّا؛ مصلّا مروه؛ فراکسیون مسلمانان [دومای دولتی روسیه]؛ تمبر مسلمانان؛ روحانیت مسلمان؛ محمد غازی سمرقندی؛ خواجه محمد پارسا؛ محمد رفیع؛ مدرسه محمّدیه؛ امیر علیشیر نوائی؛ نقشبند (بهاءالدین محمد بخاری)؛ نقشبندیه؛ نماز؛ نمازگاه بخارا؛ نمازگاه قَرشی؛ نکاح؛ النسبه؛ نوگای‌ها (نوغای‌ها)؛ ندیرخان دُملا؛ اولیا؛ اوک‌سویاک؛ انجمن روحانیان مسلمان اورنبورگ (=اورنبورگ مسلمان دینیه نظارتی)؛ اُتین (اصطلاح عبادی ازبکی)؛ پنجه؛ پَرنجه؛ پیر؛ پای کلان؛ پُره‌دوز، خواجه؛ الربغوزی، برهان‌الدین؛ رونقی، فیض‌الله؛ رمضان (مسجد)؛ زین‌الله رسول‌اف؛ رسولیه؛ رینات؛ رقیه (تعویذ، افسون)؛ سگنه (گور دخمه)؛ سادات ترمذ؛ صدر ضیا (محمد شریف جان مخدوم)؛ سای‌ییل (سای‌ایل بایرام)؛ السمعانيّه؛ السمرقندی (علاءالدین محمد)؛ سنت‌پیترزبورگ؛ صفر کاچتی (/صفر چیقدی)؛ سفید بُلَند؛ قفقاز شمالی؛ سیت نجپی (/سید نجفی)؛ مسجد نورالله؛ ساکت؛ استرلیباش‌اوا؛ استرلیتاماق؛ سلیمان‌اف، عبدالوهاب؛ سلطان سادات؛ صوفی؛ التصرّف؛ تاتارستان؛ توبه (مسجد)؛ توِر (شهر)؛ الترمذی؛ توغ؛ توقایف‌ها؛ توره؛ تُرکِ جندی؛ ترکمنستان؛ اوجاقبیر؛ عثمانیه؛ عثمان‌اف، خیرالله؛ اصول جدید؛ فقیری؛ فخرالدین‌اف، رضاءالدین؛ فطرت؛ الفقّاعی؛ حج از روسیه؛ الخدیر؛ هزاره؛ حظیره؛ حظیره چشمه ایوب؛ حضرت امام؛ ختم یازدهم؛ ختنه توی؛ خواجگان؛ حکمت؛ هندوستانی؛ حجره؛ حذیفه بن الیمان (مسجد)؛ حسین‌اف، م؛ حسینیه (1)؛ حسینیه (2)؛ خوشتادا (آبادی در داغستان)؛ اداره مرکزی روحانیت مسکو؛ ماوراءالنهر؛ ترکستان؛ چشمه ایوب؛ چچن ـ اینگوش؛ چلّه؛ چهل‌تن؛ چراغ‎دان؛ چیستوپُل (= چیستای ـ تاتارستان)؛ الچوکوری؛ چخار بکر؛ شمائیل؛ شمس الأئمة؛ شاه مردان؛ شولان؛ شیخ آل‌اف.

مقالات جلد چهارم: جهانگیر آبزگیلدین؛ عظیمی؛ آق ایشان؛ احمد یسوی؛ باباخانوف‌ها؛ البیلقانی؛ البردعی؛ البردیجی (احمد بن هارون)؛ بی‌بی زودمراد؛ بی‌بی سه‌شنبه؛ بیلر (تپه‌دژ و محوطه باستانی در نزدیکی شهر بلغار ـ تاتارستان)؛بابای آب (مزار)؛ بای‌لر ساباسی؛ بلغار (محوطه باستانی و شهردژ)؛ مسجد بورنایف؛ الدربندی (2)؛ جامی؛ الجنزی؛ جریدة داغستان؛ دعاء؛ آلابوقا (محوطه باستانی)؛ ذکر جهر؛ عبرت؛ ایسماموت آتا (داش‌اغوز ـ ترکمنستان)؛ اخلاص (مسجد)؛ ایشان ایت‌ییمس (ات‌یئمز/به معنی گوشتنخور)؛ یسویه؛ یینلی ملّا؛ الکرخی (محمدطاهر کاراخی داغستانی)؛ قاسم شیخ؛ کُکیل (مدرسه)؛ کوگونور؛ قوچقور آتا؛ مداح؛ برهان‌الدین المرغینانی؛ مشهد آتا؛ مئانا بابا؛ مدینه (مسجد)؛ المرجئه؛ المطرّزی؛ محمد صادق؛ مهر نماز؛ مُهر پیر دستگیر؛ مشکل کشاد؛ نقشبندیه مجددیه؛ نمازگاه گذرا؛ نمازگاه کسبی؛ نمازگاه سمرقنده؛ نمازلیق؛ النسفی؛ نیژنی کامسک(/توبن کاما)؛ نظام؛ نیازقلی الترکمانی؛ نسا؛ اولات؛ رسولیف (شهر)؛ رحمانقول‌اف، آ.؛ اداره روحانیت مسلمان آسیای میانه و قزاقستان؛ سیف‌الله قاضی؛ سرخس بابا؛ سید برهان‌الدین‌اف، خ.ف.ب؛ سیاوش؛ اسماعیل؛ مسجد سلطان‌اف؛ تان؛ تخت سلیمان؛ تاش‌کیچو (داش‌کئچی)؛ اوفا؛ حزینی؛ همدانی؛ حمزه بک؛ خانی؛ علّام‌الدین خان‌اسلام‌اف؛ خواجه کعبه؛ خواجه حلیم؛ الهدایه؛ خدای‌بردی غجدوانی؛ خدای‌داد؛ الشیروانی؛ شورای اسلامی؛ شورای علما؛ شوشه‌نر.

جلد پنجم نیز شامل 78 مدخل به ترتیب الفبایی از 26 نویسنده از کشورهای روسیه، هلند، ایالات متحده آمریکا، لتونی و فرانسه می باشد. مقالات مندرج در این مجلد به قرار ذیل است: آجارخا (اژدها)؛ آخوند؛ آدیغیه؛ مقبره سامانیان؛ ابراهیم نقاش؛ المالی، محمد شیروانی داغستانی؛ عرب آتا (مقبره)؛ آستراخان (اوبلاست/منطقه)؛ امام‌زاده؛ اورنبورگ؛ اوسیشی؛ اولیاء؛ ایشان املا (مزار امامزاده علی‌اکبر بن امام حسن العسکری ـ بخارا)؛ باب القیامة؛ بالای حوض؛ بالیکلی کول؛ بخارا (1)؛ بخارا (2)؛ بخارا (3)؛ بلبلیه امامزاده‌سی؛ بی‌بی هیبت؛ پاراو بی‌بی (مقبره ـ ترکمنستان)؛ پُرخان (شامان نزد ترکمنان)؛ ترویتسک؛ تفسیر نعمانی؛ تواریخ بلغاریه؛ جنّ؛ ایگیت بابا (=جیگیت جایداق آتا)؛ چیله آغاچ؛ حاجی علی الچوخی؛ حسینیه‌خانا (بخارا)؛ خلوتیه؛ حوض نو؛ خاندان آگییف؛ خلیفه خدای‌داد؛ خلیفه نیازقلی؛ خواجه پارسا؛ خواجه زین‌الدین؛ خواجه عبد بیرون (بنای تاریخی)؛ خواجه محمد بشاره (مقبره)؛ قوش مدرسه 1 (/قوشا مدرسه)؛ قوش مدرسه 2؛ دعای آس (دعای برای مرحوم)؛ رسالت در دنیای تاتارا (تاتار دنیاسنده رسالت؛ مقاله‌ای از موسی جارالله بیگییف)؛ روضه‌خوان؛ زکات؛ سلطان سنجر؛ سمیپالاتینسک (سمی‌پولات ـ مرکز مشهور اسلامی در شرق قزاقستان)؛ سید بابا خواجه‌تایفسکی؛ سید بندکُشای (سید پابند ـ مزار، بخارا)؛ سید جمال (مکانی مقدس در ترکمنستان)؛ شیخ (عنوان)؛ السوگوری، عبدالرحمان حاجی؛ صفا ولی قلندر (/حاجی بابا صفا، سمرقند)؛ عبدالله خان تورا؛ عرب عطا؛ علیرضا عبد عبدالرحمان جان؛ الفرغانی؛ قاری؛ کازان (/قازان ـ شهر)؛ غازی منصور؛ قبرستان مسلمانان دانیلوفسکا (مسکو)؛ قبرستان مسلمانان کالوژزسکی زاستاو (مسکو)؛ قدیر نیاز؛ قدیمیسم؛ قرآن هدایتلری (تفسیر مخطوط متکلم تاتار، زین‌الدین کمالی)؛ قرآن در ترکمنستان؛ کیتابخانا (بنای کتابخانه و بلوک ملا پیروی ـ بخارا)؛ کیشکی قدیم (ایچکه قییشقی ـ باشقوردستان)؛ گاوکشان (بنایی در بخارا)؛ محمود خواجه خاوند [نقشبندی بخاری] (مشهور به مخدوم نوران)؛ مریدیسم؛ مغاک عطاری (مسجد ـ بخارا)؛ الموخی، محمد؛ محی‌الدینوف، خواجه عصام‌الدین؛ نسخ خطی قرآن (موجود در موزه تاریخی بهاءالدین نقشبند بخارا)؛ نسفی، عزیز؛ نور محمد اولیا؛ یامغور دعاسی (دعای باران)؛ یورو اسلام (اسلام اروپایی)؛ یولداش مولوی (محمد یولداش محمدعمر اوغلی).

[47]. خواندن به سبک اسلامی یا قرائت متون اسلامی «Хрестоматию по исламу»، منتخبی از مجموعه متون اسلامی همراه با ترجمه توضیحی ـ تصحیحی در موضوعات مختلف و مکاتب عقیدتی ـ حقوقی اسلامی است. که جهت آموزش طیف گسترده‌ای از دانشجویان شرق‌شناسی، کلام، فلسفه و تاریخ طراحی شده بود. با این برنامه دانشجویان دوره دکتری نخستین کسانی در روسیه جدید بودند که اسلام‌شناسان حرفه‌ای شدند که امروزه در ادامه سنت مکتب لنین‌گرادی ـ پیتربورگی اسلام‌شناسی آکادمیک در روسیه (سنت پتربورگ، مسکو) و کشورهای دیگر (ازبکستان، قزاقستان، آذربایجان و ایالات متحده) کار می‌کنند.

[48]. این فهرستواره، بر اساس تأخّر تاریخی تنظيم شده است.

[49]. Прозоров С.М. Ислам как идеологическая система. Т. II. М.: Наука — Восточная литература, 2016. 365 с. ISBN 978-5-02-039757-6.

[50]. Прозоров С.М. Классическое исламоведение (введение в исламоведение). Программа спецкурса лекций для студентов Восточного факультета СПбГУ. СПб., 2009. 95 с.

[51]. Прозоров С.М. Ислам как идеологическая система; Ин-т востоковедения, С.-Петербург, фил. — М.: Вост. лит., 2004. — 471 л. — ISBN 5-02-018366-0 (в пер.).

[52]. Ислам и арабо-мусульманская культура: Программа учебного курса. СПб., 1996.

[53]. ал-Фахри, ‘Али ибн Мухаммад ибн ‘Абдаллах. Китаб талхис ал-байан фи зикр фирак ахл ал-адйан (Краткое разъяснение к перечню последователей разных вер). Факсимиле рукописи. Издание текста, предисловие, краткое изложение содержания и указатели С.М.Прозорова. Ответственный редактор М.Б.Пиотровский. ППВ, LXXXIV, М., 1988.

[54]. аш-Шахрастани, Мухаммад ибн ‘Абд ал-Карим. Книга о религиях и сектах (Китаб ал-милал ва-н-нихал). Часть 1. Ислам. Перевод с арабского, введение и комментарий С.М.Прозорова. Ответственный редактор А.Б.Халидов. ППВ, LXXV, М., 1984.

[55]. Прозоров С.М. Рукопись сочинения ал-Фахри (IX/XV в.) по истории религий в собрании ЛО ИВАН СССР / Ислам: Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984, 102-110.

[56]. Прозоров С.М. Арабская историческая литература в Ираке, Иране и Средней Азии в VII — середине X. Шиитская историография. ГРВЛ, М., 1980.

[57]. ан-Наубахти, ал-Хасан ибн Муса. Шиитские секты. Перевод с арабского, исследование и комментарий С.М. Прозорова. ППВ, XLIII. М., 1973.

[58]. ан-Наубахти, ал-Хасан б. Муса. «Шиитские секты» (Исследование, перевод, комментарии) / Автореферат дисс. на соискание уч. ст. канд. ист. наук. Л., 1970. 20 с.

[59]. این اثر به عنوان اثر برتر پژوهشی و حائز رتبه نخست در بخش اسلام نخستین دور «جایزه منطقه‌ای کتاب سال اسلام و ایران در حوزه روس‌زبان» شد. این جایزه به ابتکار و پیشنهاد بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و از سوی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه با همکاری دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، موسسه خانه کتاب ایران، بنیاد بین المللی ایران شناسی - مسکو، بنیاد مطالعات اسلامی - مسکو، انستیتو اطلاعات علوم اجتماعی آکادمی علوم فدراسیون روسیه، انستیتو شرق شناسی آکادمی علوم فدراسیون روسیه، روز پنجشنبه 11 آذر 1395 در کتابخانه ادبیات خارجی رودمینو ـ مسکو برگزار شد.

[60]. Муминов А.К. Ханафитский мазхаб в истории Центральной Азии / Под редакцией С.М.Прозорова. Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2015.– 400 с.

[61]. Русские учёные об исмаилизме / Под ред. С. М. Прозорова, Х. Элназарова. СПб.: Филологический факультет СПбГУ; Нестор-История, 2014. 312 с., ил.

[62]. این جلد شامل 78 مدخل به ترتیب الفبایی از 26 نویسنده از کشورهای روسیه، هلند، ایالات متحده آمریکا، لتونی و فرانسه می‌باشد.

[63]. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Вып. 5 / Составитель и ответственный редактор С.М.Прозоров. Научные консультанты О.Ф.Акимушкин, B.O.Бобровников. Указатели С.М.Прозоров, Т.Н.Сатпаева. М.: Восточная литература, 2012. 232 с.: ил.

[64]. این چاپ شامل مجموعه مقالات سه جلد نخست این دائرة المعارف است که پیشتر در مجلدات نسبتا کم‌حجمی منتشر شده بود که با اصلاحات و تجدید نظر و درهم‌کرد مقالات به ترتیب الفبایی و با صفحه‌آرایی جدید در یک مجلد نشر یافته است. در این مجلد 255 مدخل آمده است.

[65]. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Том I / Составитель и ответственный редактор — С.М.Прозоров; научные консультанты — О.Ф.Акимушкин, В.О.Бобровников, А.Б.Халидов; указатели — А.А.Хисматулин; = Islam in the territories of the Former Russian Empire: Encyclopaedic Lexicon. Vol. I / ed. by Stanislav M. Prozorov. — M. : Вост. лит., 2006—. — ISBN 5-02-018209-5; Т. I. — 2006. — 655 с.: ил. — ISBN 5-02-018420-9 (в пер.)

[66]. ولادیمیر فئودروویچ گیرگاس (Владимир Фёдорович Гиргас) (1835-1887 کی‌یف) زبانشناس، شرقشناس و عربی‌دان روس.

[67]. Гиргас В.Ф. Арабско-русский словарь к Корану и хадисам. — СПб.: «Издательство «Диля», 2006. — 928 с. [Переиздание «Словаря к Арабской хрестоматии и Корану» проф. В.Ф.Гиргаса (Казань, 1881); подготовили С.М.Прозоров и М.Г.Романов].

[68]. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Выпуск 4. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научный консультант О. Ф. Акимушкин [Islam in the Former Russian Empire: Encyclopaedic Lexicon. Fasc.4.] — М.: Вост. лит., 2003. — 160с:ил. — ISBN5-02-0181359-8 (в обл.).

[69]. Аликберов А.К. Эпоха классического ислама на Кавказе: Абу Бакр ад-Дарбанди и его суфийская энциклопедия «Райхан ал-хака’ик» (XI-XII вв.) / А.К. Аликберов. Ответственный редактор С.М. Прозоров — М.: Вост. лит., 2003. — 847 с: ил., карты. — (Культура народов Востока : Материалы и исслед.: Осн. в 1969 г. / Редкол.: Ю.А. Петросян (пред.) и др.). — ISBN 5-02-018190-0 (в пер.).

[70]. Ислам на территории бывшей Российской империи. Энциклопедический словарь. Выпуск 3. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научные консультанты: О. Ф. Акимушкин, А. Б. Халидов. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2001. — 184 с: ил.

[71]. لاریسا نیکولایئونا کارسکایا (Лариса Николаевна Карская) متولد 1938 پترودوارتس -2003؛ شرق‌شناس و کتابشناس، تاریخدان ـ عرب‌شناس، تاریخدانِ شرقشناسی. فارغ التحصیل انستیتو شرقشناسی لنینگراد (1960) با گرایش کشورشناسی ـ شرقشناسی با تخصص در «تاریخ ایران».

[72]. یوری یفیمویچ بارشوفسکی (Юрий Ефимович Борщевский) 1924-1984؛ شرقشناس، زبانشناس، متن‌شناس و مترجم. متخصص مشهور در حوزه ادبیات فارسی (جغرافیایی، ملی) و کتابشناسی.

[73]. سرگی گریگوریویچ کلیاشتورنی (Сергей Григорьевич Кляшторный) 1928-2014؛ دارای دکترای علم تاریخ. همکار علمی برجسته انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه.

[74]. Карская Л.Н. Аннотированная библиография отечественных работ по арабистике, иранистике и тюркологии 1818-1917 гг. Отв. редакторы Ю.Е.Борщевский, С.Г.Кляшторный, С.М.Прозоров. М., 2000.

[75]. Ислам на территории бывшей Российской империи. Энциклопедический словарь. Выпуск 2. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научные консультанты: О. Ф. Акимушкин, В. О. Бобровников, А. Б. Халидов. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999. — 167 с: ил. Prozorov S.M. A unique manuscript of a biographical dictionary by a Khorezmian author // Manuscripta Orientalia. Vol. 5, № 2. June, 1999, pp. 9-17.

[76]. Ислам на территории бывшей Российской империи. Энциклопедический словарь. Выпуск 1. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научные консультанты: О. Ф. Акимушкин, А. Б. Халидов. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1998. — 159 с: ил. ISBN 5-02-018047-5

[77]. Хрестоматия по исламу. Составитель и ответственный редактор С.М.Прозоров. М.: Наука. ИФВЛ, 1994.

[78]. [Авт. разд. 4 — «Вероучение ислама» (с. 59-75), и разд. 5 — «Идейные течения и расхождения в исламе» (с. 76-113):] Ислам: история, философия, богослужение. Баку, 1994 (на аз. яз.).

[79]. یفیم آناتولییویچ رضوان (Ефи́м Анато́льевич Ре́зван) متولد 1957م ـ پیتربورگ؛ عربی‌شناس، قرآن‌پژوه و اسلام‌شناس مشهور روس. دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، سرویراستار نشریه پژوهشی بین‌المللی شرق‌شناسی «manuscript orientalia».

[80]. دمیتری ولادیمیرویچ یرماکوف (Дмитрий Владимирович Ермаков) عربی‌دان و اسلام‌پژوه روسیه‌ای.

[81]. Ислам: Историографические очерки. Под общей ред. С.М.Прозорова. [Резван Е.А. Коран и коранистика; Ермаков Д.В. Хадисы и хадисная литература; Кныш А.Д. Суфизм] — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1991. — 228 с. ISBN 5-02-017284-7

[82]. Ислам. Энциклопедический словарь. Ответственный редактор С. М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1991.

[83]. گئورگی واسیلیویچ میلوسلاوسکی (Милославский Георгий Васильевич) 1946-2001؛ عربشناس، اسلامشناس از انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه.

[84]. [Ред., авт. предисл. (совм. с М.Б. Пиотровским и Г.В. Милославским) «Ислам как историческое явление» и 40 ст.:] Ислам: Словарь атеиста. М., 1988.

[85]. [Авт. разд. «Шиитская доктрина верховной власти» (с. 24-29); «История эволюции светских ("общинного" и "сакрального") представлений о власти» (с. 29-34) (совм. с М.Б. Пиотровским):] Ислам в современной политике стран Востока. М., 1986.

[86]. Ислам: Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984.

[87]. [Автор 45 ст.:] Ислам: Краткий справочник. М.: Наука, 1983; 2-е изд. М.: Наука, 1986.

[88]. حکیم ائل‌نظراف (Hakim Elnazarov) هماهنگ‌کننده‌ی مطالعات آسیای‌میانه مؤسسه انستیتو مطالعات اسماعیلی ـ لندن، انگلستان.

[89]. Прозоров С.М. Арабская рукопись неизвестного сочинения ал-Муфаддала ал-Джу‘фи (ум. до 183/799 г.) по ранней шиитской догматике // Русские учёные об исмаилизме / Под ред. С.М.Прозорова, Х.Элназарова. СПб.: Филологический факультет СПбГУ; Нестор-История, 2014. С. 229—240.

[90]. Прозоров С.М. Духовные ценности суфиев в надписях на личных вещах (по материалам арабской рукописи сочинения по суфизму ‘Азизи Шайзалы, ум. в 494/1100 г.) // Письменные памятники Востока, 1(20), 2014. С. 114—125.

[91]. سالنامه فلسفی ـ عرفانی اشراق (Ишрак: ежегодник исламской философии) به سر ویراستاری دکتر یانیس اشوتس (استاد لتونی الاصل مقیم لندن) و با همکاری انستیتو فلسفه آکادمی علوم روسیه، موسسه حکمت و فلسفه ایران و انتشارات واستوچنایا لیتراتورا، توسط بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر می‌گردد و پژوهش‌های جمعی از اساتید برجسته فلسفه و عرفان اسلامی از سراسر جهان در آن منتشر می‌گردد. از سال 2010 تاکنون 7 شماره از آن در موضوعات مختلف فلسفی ـ عرفانی منتشر شده است.

اشراق 1: مشتمل بر چهل مقاله در موضوعات مختلف فلسفه و عرفان اسلامی است.

اشراق 2: با موضوع تخصصی سهروردی و حکمت اشراق، شامل 15 مقاله به زبان روسی و 21 مقاله به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی است.

اشراق 3: با موضوع اختصاصی «ابن عربی و مکتب او» در بردارنده حدود 40 مقاله است که در 654 صفحه در خرداد 1391 منتشر شد.

اشراق 4: در موضوع خواجه نصیر و عصر او و فلسفه اسماعیلی است؛ در انتشار این شماره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و مؤسسه پژوهشهای اسماعیلی نیز همکاری داشته‌اند. اشراق چهار، در 631 صفحه، با 36 مقاله است که 12 مقاله از اين مجموعه توسط محققان ایرانی و الباقی آثار پژوهشگران روس و كشورهای بلژيك، سوييس، لبنان، پاكستان، ژاپن، كانادا، ايتاليا آمريكا و انگليس فرانسه، تاجیکستان، لاتویا را دربر دارد.

اشراق 5: مکتب فلسفی شیراز و مکتب فلسفی اصفهان پیش از ملاصدرا موضوع این شماره اشراق است.

اشراق 6: درباره صدرالمتألهین شیرازی، حکمت متعالیه و مکتب صدرایی است. شماره ششم اشراق در برگیرنده 23 مقاله به زبانهای روسی، انگلیسی و فرانسوی می باشد.

اشراق 7: درباره فلسفه ایران در دوره قاجار و پهلوی است. این شماره دربردارنده 23 مقاله به زبان روسی و انگلیسی است.

شماره هشتم اشراق در دست نشر، و شماره نهم نیز در حال آماده‌سازی است.

[92]. Прозоров С.М. Мистическая любовь к Богу (ал-махабба) как доминирующая идея суфийского Пути (ат-тарика) // Ишрак : ежегодник исламской философии. 2014. № 5. C. 249—267.

[93]. Прозоров С.М. Пророк Мухаммад в суфийской традиции как совершенное воплощение Мистической любви к Богу // Ишрак: ежегодник исламской философии: 2013. №4. М.: Восточная литература, 2013. С. 512—525.

[94]. Прозоров С.М. Многообразие форм бытования ислама как историческая основа веротерпимости в современном многоконфессиональном обществе // Ислам в мультикультурном мире — 2012: Сборник материалов и тезисов 2-го Казанского международного научного форума. 29—31 окт. 2012 г. Казань: Арт-Лоджик, 2012. С. 5—7.

[95]. Прозоров С.М. Научное исламоведение в современной России: проблемы и перспективы // 1-й Казанский международный научный форум «Ислам в мультикультурном мире» 1-3 ноября 2011 г. (г. Казань, Республика Татарстан). М.: Изд-во Казанского ун-та, 2012. С. 151—155.

[96]. Прозоров С.М. Мистическая любовь к Богу (ал-махабба) как доминирующая идея суфийского Пути // 1-й Казанский международный научный форум «Ислам в мультикультурном мире» 1-3 ноября 2011 г. (г. Казань, Республика Татарстан). М.: Изд-во Казанского ун-та, 2012. С. 247—249.

[97]. Мистическая любовь к Богу (ал-махабба) в учениях хорасанских суфиев IX-XI вв. // Средневековые города Туркменистана в системе Евразийской цивилизации: Мат. Международной научной конференции (28-30 марта 2012 г.) = Mystic Love for God (al-mahabba) in the Teachings of Khorasan Sufis of IX-XI Centuries. Medieval Cities of Turkmenistan in the System of the Eurasian Civilization. Abstracts of reports of the International Scientific Conference (March 28-30, 2012). Ashabat, Ylim, 2012. P. 476-480.

[98]. ضیاء موسی اوغلو بنیاداف (Ziya Musa oğlu Bünyadov) متولد 1923 آستارا ـ متوفای 1997 باکو (ترور شده)؛ شرق‌شناس، تاریخ‌نگار، دومین رئیس آکادمی علوم آذربایجان. وی از نسل علمای آذربایجان است و در کودکی قرآن و برخی دیگر از متون اسلامی را در خانواده خود می‌آموزد و پس از شرکت در جنگ جهانی دوم، به انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو مشغول تحصیل می‌شود و در سال 1954 از رساله دکتری خود دفاع می‌کند. وی مؤلف تک‌نگاریها و کتابها و مقالات متعددی در رابطه با تاریخ قفقاز است و قرآن را به زبان ترکی ترجمه نموده است.

[99]. Арабская рукопись сочинения 'Азизи Шайзалы (ум. в 494/1100 г.) как источник по истории суфизма // Мат. Международного научного симпозиума, посвященного 90-летию действительного члена Национальной академии наук Азербайджана, Героя Советского Союза Зии Муса оглы Буниятова, «Историография и источниковедение средневекового мусульманского Востока». Баку, 7-8 мая 2012 г. Баку: «Элм», 2012. C. 179-182.

[100]. Мухаммад б. ‘Абд ал-Карим аш-Шахрастани. Книга о религиях и религиозно-философских учениях / Предисловие, перевод с арабского и комментарий С.М.Прозорова // Ишрак. : ежегодник исламской философии: 2012, №3. С. 573—600.

[101]. Прозоров С.М. Заметки об исламе // Исламоведение. №1(7). Махачкала: издательство ДГУ, 2011. С. 73―83.

[102]. Прозоров С.М. Научное исламоведение в контексте исламского образования в России // Письменные памятники Востока. 1(14), 2011. С. 270—278.

[103]. استپان کونرمن (Stephan Conermann) متولد 1964؛ دارای دکترای مطالعات شرقی و مطالعات اسلامی (1996)، استاد مطالعات اسلامی انستیتو مطالعات شرقی و آسیایی دانشگاه بن ـ آلمان؛ عضو هیئت مدیره بنیاد آنه ماری شیمل.

[104]. Prozorov S.M. The Leningrad/St. Petersburg School of Scientific Islamology // The Heritage of Soviet Oriental Studies. Ed. by M.Kemper & S.Conermann. London & New York: Routledge, 2011. P. 112-123.

[105]. Мухаммад б. 'Абд ал-Карим аш-Шахрастани. Книга о религиях и религиозно-философских учениях / Перевод и комментарии С.М.Прозорова // Ишрак: ежегодник исламской философии : 2011. №2. M.: Восточная литература, 2011. С. 150―188.

[106]. Prozorov S. Prophet Muhammad in the Sufi Tradition as the Perfect Manifestation of Mystical Love of God // East and West: Common Spiritual Values, Scientific-Cultural Links. International Ibn al-Arabi Symposium dedicated to the 70th Anniversary of Prof. Dr. Aida Imanguliyeva (9-11 October, 2009 – Baku). Istanbul: Insan Pulications, 2010. P. 559-576.

[107]. Прозоров С.М. Пророк Мухаммад в суфийской традиции как совершенное воплощение Мистической любви к Бoгy // Письменные памятники Востока. 2(11), осень-зима, 2009. С. 114-125.

[108]. Прозоров С.М. Пророк Мухаммад в суфийской традиции как совершенное воплощение Мистической любви к Богу // Восток и Запад: общие духовные ценности и научно-культурные связи. Баку, с. 119-121.

[109]. شهاب‌الدين هارون بن بهاءالدين بن سبحان بن عبدالکريم مرجاني قازاني (1818-1889م) ـ عالم، فيلسوف، تاریخدان، قوم‌شناس، از مشایخ طریقت نقشبنديه و از بزرگترین و سرشناسترین علمای تاتار و از رهبران جنبش جدیدیه در روسیه تزاری در قرن نوزدهم.

[110]. Прозоров С.М. Методологические подходы к переводу Корана на русский язык // Шигабутдин Марджани: наследие и современность. Материалы международной научной конференции. Казань: Институт истории АН Татарстана, 2008. С. 73-76.

[111]. Прозоров С.М. Суфизм как форма истолкования и бытования ислама / Неджмеддин Кубра и духовно–культурный мир Востока / Материалы международной научной конференции, Ашхабад, 4-6 сентября 2008 г., cс. 234-235. / Nejmeddin Kubra and Spiritual-Cultural World of Orient” / Abstracts of reports of the international scientific conference. Aşgabat, September, 4-6, 2008. C. 234-235.

[112]. Прозоров С.М. Некоторые штрихи к портрету верховного судьи Багдада Абу Йусуфа (ум. в 798 г.) // Письменные памятники Востока. 1(8), весна-лета 2008. С. 165-169.

[113]. Прозоров С.М. Духовные ценности суфиев в надписях на личных вещах (по материалам арабской рукописи сочинения по суфизму ‘Азизи Шайзалы, XI в.). / Культурное наследие – источник изучения истории, культурного и духовного возрождения мира. / Материалы международной научной конференции. Ашхабад, 14-15 Новруз (март) 2008 г., cc. 308-309. / Cultural heritage – source for studying the history, the cultural and spiritual renaissance of the world / Abstracts of reports of the international scientific conference. Ashgabat, March 14-15, 2008.

[114]. Прозоров С.М. «Гордость Хваризма» Махмуд аз-Замахшари и его титулованные ученики(= «Pride of Khorezm» Mahmud az-Zamakhshary and his titled Pupils) / Mahmyt Zamakhshary and Oriental Literary-Scientific Renaissance. Aşgabat-Daşoguz, 2007, с. 420-423 (рус.), 261-262 (англ.).

[115]. مجموعه تاریخی ـ زبانشناختی «الاندرسبانی»، تالیف ابوالکرم عبدالسلام بن محمد بن الحسن بن علی الحجّی الفردوسی الخوارزمی الآندراسفانی به زبان عربی است. انس خالداف می‌نویسد: برای نخستین بار در سال 1953 خبری منتشر شد که در لنین‌گراد نسخه خطی «مجلد ناقص و ناشناخته‌ای حاوی تراجم دانشمندان مختلف» نگهداری می‌شود که توسط «جوانی معاصر زمخشری» تألیف شده است. بعد مشخص شد که آن جوان اهل «اندراسبان» بوده است و وی در این کتاب از هفت اثر دیگر خود یاد می‌کند که عنوان یکی از آنها «المستقصی» است. پیشتر در منابع ضبط شده بود که کتاب «المستقصی» از مؤلفی به نام ابوالکرم عبدالسلام الفردوسی الخوارزمی الآندراسفانی در قرن 9هـ/15م به فارسی ترجمه شده است و بدین طریق مؤلف اثر شناسایی شد. بنگرید: مقاله «فرهنگ دائرةالمعارفی الاندرسبانی»:

Xалидов А.Б. Биографический словарь ал-Андарасбани // Письменные памятники Востока / Историко-филологические исследования. Ежегодник 1971. М.: «Наука», ГРВЛ, 1974. C. 143-161.

[116]. Прозоров С.М. Интеллектуальная элита Мавараннахра и Хурасана накануне монгольского нашествия (по материалам рукописи биографического словаря ал-Андарасбани, 2-ая половина XII в.) / International Conference on Islamic Civilization in Central Asia / 4-7 сентября 2007. Астана, Казахстан. 2007.

[117]. ал-‘Аллама ас-саййид Мухаммад Хусайн ат-Табатаба’и (ум. в 1402/1981 г.). «Весы (справедливости) в толковании ал-Кур’ана» (ал-Мизан фи тафсир ал-Кур’ан). Перевод с арабского и примечания С.М.Прозорова // Письменные памятники Востока, 1(4), 2006. С. 82—107.

[118]. Основы вероучения» Абу Хамида ал-Газали. Комментированный перевод с арабского С.М.Прозорова // Письменные памятники Востока, 2(5), 2006. С. 57—80.

[119]. Прозоров С.М. Научное исламоведение в России (1980-2005) // Иран сегодня, 1(6)/2006. С. 20-24.

[120]. Аллах или Бог? Дискуссия С.М.Прозорова и Тауфика Камеля Ибрагима / Минарет №1 (008), Март 2006, 8-15

[121]. Прозоров С.М. «Верования арабов во времена ал-джахилии» аш-Шахрастани. Комментированный перевод с арабского // Письменные памятники Востока, 2(3), 2005. С. 25—46.

[122]. Прозоров С.М., Романов М.Г. Обзор электронных баз данных по исламу на арабском, персидском и английском языках. Выпуск 1 // Письменные памятники Востока, 1(2), 2005. С. 240—257.

[123]. Целевая комплексная программа «Ислам в России» // Восток (Oriens). 2004. № 2. C. 107-114.

[124]. Прозоров С.М., Романов М.Г. Методика извлечения и обработки информации из арабских источников (на материале историко-биографической литературы) // Oriens / Восток. № 4, 2003, 117-127.

[125]. Методика извлечения и обработки информации из арабских источников: использование компьютерных средств (на материале историко-биографической литературы): Тезисы V Международной конференции «Исторические источники Евроазиатских и Североафриканских цивилизаций: компьютерные подходы». М., 2003. С. 45-46 (совместно с М.Г. Романовым).

[126]. اولگ گئورگیویچ بالشاکوف (Оле́г Гео́ргиевич Большако́в) متولد 1929 تیوئر؛ تاریخدان و عربشناس دوره شوروی و پساشوروی. دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، همکار علمی ارشد انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه، چهره علمی مفتخر آکادمی علوم روسیه.

[127]. سرگی الکسیویچ فرانسوزاف (Сергей Алексеевич Французов) متولد 1960؛ دارای دکترای علم تاریخ؛ سرگروه شرق نزدیک و میانه انستیتو نسخ خطی آکادمی علوم روسیه و همکار ارشد علمی آن.

[128]. یولیا بوریس‌اونا گاوریلونا (Юлия Борисовна Гаврилова).

[129]. ولادیمیر ولادیمیراویچ یملیانوف (Владимир Владимирович Емельянов).

[130]. [Рецензия (совместно с О.Г. Большаковым и С.А. Французовым) на книгу:] Ю.Б. Гаврилова, В.В. Емельянов. Ислам. Карманный словарь // Oriens/Восток. № 3, 2003. С. 177-183.

[131]. Прозоров С.М. Изучение ислама — государственная необходимость // Интервью для периодического издания «Татарский мир» (Москва, №15 за сентябрь 2003)

[132]. К проблеме верховной власти в исламе: Тезисы доклада на Международном симпозиуме в Самарканде (Узбекистан, 56 июня 2002 г.) на тему «Ислам и светское государство». Самар - канд, 2002. С. 8-121.

[133]. Новый методологический подход к изучению ислама в России (A new methodological approach to the Islam studies in Russia). Казань, 2001. [Тезисы доклада на Международной конференции «Исламская цивилизация в Волго-Уральском регионе» (Казань, 8-10 июня 2001 г.).]

[134]. Аннотация к первым двум выпускам «Ислам на территории бывшей Российской империи» // Oriens/Восток. 2000. № 6. С. 137-138.

[135]. A unique manuscript of a biographical dictionary by a Khorezmian author // Manuscripta Orientalia. Vol. 5. № 2. June, 1999. P. 9-17.

[136]. Ислам единый, ислам региональный / Ислам и проблемы межци- вилизационных взаимодействий. М., 1994. С. 232-236.

[137]. Ислам на территории бывшей Российской империи: О подготовке справочно-иллюстративных изданий по исламу в СНГ // Oriens/Восток. 1994. № 3. С. 145-148 (совм. с А. Аликберовым и Е. Резваном).

[138]. Персидский род Наубахти в Багдаде (2-я половина VIII-X вв.) / ВИИ и СИД. Вып. 2. 1994. С. 99-108.

[139]. ал-Багдади, ‘Абд ал-Кахир б. Тахир. Усул ад-дин фи-л-калам. («Основы религии в богословии»). Перевод с арабского и примечания С.М. Прозорова. / Хрестоматия по исламу. Составитель и ответственный редактор С.М. Прозоров. М.: Наука. ИФВЛ, 1994, 108-138.

[140]. ал-Джа‘фарийа [Прозоров С.М.] / Ислам. Энциклопедический словарь. Ответственный редактор С. М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1991.

[141]. «Правоверие» и «заблуждение» в раннем исламе // Oriens/Восток. 1991. № 6. С. 44-55.

[142]. Мусульманская доксография VIII-XII вв. как источник по истории ислама // Бартольдовские чтения, 1990: Тезисы докладов и сообщений. М., 1990. С. 64-65.

[143]. Введение в исламоведение: Программа спецкурса для студентов восточных факультетов университетов / Под общ. ред. С.М. Прозорова // Народы Азии и Африки. 1989. № 3. С. 106-116; № 4. С. 107116; № 5. С. 112-122. Разд. V. Вероучение, догматика, калам (№ 3. С. 113-116). Разд. VI. Идейные течения и расхождения в исламе (№ 4. С. 107-116).

[144]. Прозоров С.М. К вопросу о «правоверии» в исламе: понятие ахл ас-сунна (сунниты) / Проблемы арабской культуры. М., 1987, 213-218.

[145]. Мусульманская доксография Х-XII вв. и идейная борьба в исламе // Общественные движения и их идеология в докапиталистических обществах. М.: Наука, 1984.

[146]. Прозоров С.М. Шиитская (имамитская) доктрина верховной власти / Ислам. Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984, 204-212.

[147]. Прозоров С.М. Классификация мусульманских сект по «ат-Табсир фи-д-дин» Абу-л-Музаффара ал-Исфара’ини (ум. в 471/1078 г.) / Ислам: Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984, 102-110.

[148]. هرسیوگرافی (Heresiography)، اصطلاحی در الهیات مسیحی در رابطه با انشعابات ارتدادی از دین است که در اینجا درباره نگارشهای فرقه‌نگاری و نحله‌شناسی به کار برده شده است.

[149]. Прозоров С.М. История ислама в средневековой исламской ересиографии // Ислам. Религия. Общество. Государство. Ответственный редакторы П.А.Грязневич, С.М.Прозоров. М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука». 1984.

[150]. Центральная власть и «правоверный» ислам в раннем Халифате // Бартольдовские чтения, 1982: Тез. докладов и сообщений. М., 1982. С. 57-58.

[151]. Источники Китаб ал-милал ва-н-нихал аш-Шахрастани (ум. в 548/1153 г.) по истории мусульманских сект // Бартольдовские чтения, 1981: Тез. докладов и сообщений. М., 1981. С. 71-72.

[152]. سعید خایبولوویچ کامیلئو (Саид Хайбулович Кямилев) متولد 1937 مسکو؛ عرب‌شناس، شرق‌شناس، مدیر موسسه تمدن اسلامی، عضو آکادمی سلطنتی اندیشه اسلامی اردن (عمان). فرزند تورکولوق و ادبیات‌شناس مشهور خیبوللا کامیلئو (1910-1979).

[153]. К истории мусульманской догматики: мурджииты // Ислам в истории народов Востока (сборник статей). Ответственные редакторы И.М.Смилянская, С.Х.Кямилев. М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1981. С. 19-241

[154]. Неизвестное сочинение по истории религий в рукописи из собрания ЛО ИВ АН СССР // ПП и ПИКНВ. XV годичная научная сессия ЛО ИВ АН СССР. Ч. II. М., 1981. С. 48-54.

[155]. История ислама в средневековой мусульманской ересиографии // Ислам и его роль в современной идейно-политической борьбе развивающихся стран Азии и Африки: Материалы координационного совещания. Ташкент, март 1980. М.-Ташкент, 1980. C. 375-380.

[156]. Классификация мусульманских сект по ат-Табсир фи-д-дин Абу- л-Музаффара ал-Исфара'ини (ум. в 471/1078 г.) // ПП и ПИКНВ. XII годичная научная сессия ЛО ИВАН CCCP (краткие сообщения). Л., 1977. C. 74-81.

[157]. Реформа халифа ал-Махди (775 —785) и ее роль в формировании шиитской идеологии // Арабские страны. История и экономика. М., 1974. C. 92-98.

[158]. Учение об имамате в труде ал-Хасана ан-Наубахти (конец IX в.) // ППВ. 1970. М., 1974. C. 83-107.

[159]. Эволюция доктрин «крайних» шиитов-гулат в исламе (VIII — первая половина X в.) // Народы Азии и Африки. 1974. № 3. C. 146-153.

[160]. Из истории религиозно-политической идеологии в раннем Халифате // История, культура, языки народов Востока. М., 1970. C. 76-79.

[161]. Из истории сложения имамитской традиции в шиитской ересиографии (вторая половина VIII — начало X в.) // ПП и ПИКНВ. Краткое содержание докладов V годичной сессии ЛО ИВ АН, май 1969. Л., 1969. C. 64-66.

[162]. К вопросу об обожествлении в учениях «крайних» шиитов (гулат) в исламе в VIII в. // ПП и ПИКНВ. Краткое содержание докладов V годичной сессии ЛО ИВ АН, май 1969. Л., 1969. C. 66-68.

[163]. Филиация шиитских сект по Фирак аш-ши'а ал-Хасана ан-Наубах- ти // Ближний и Средний Восток. М., 1968. C. 102-112.

[164]. Основные этапы истории раннешиитского движения (до установления шиитской династии Буидов в Ираке в 334/945 г.) // ПП и ПИКНВ. Тез. докладов III научной сессии ЛО ИНА, май 1967 г. Л., 1967. C. 61-62.

[165]. Из истории религиозно-политической идеологии в раннем Халифате // ПП и ПИКНВ. Тез. докладов II научной сессии ЛО ИНА, март 1966. Л., 1966. C. 20-21.

[166]. Fathollahzoughi@gmail.com

آخرین ویرایش در 1397 آذر 29

کلیه حقوق متعلق به بنیاد مطالعات اسلامی روسیه می باشد. 2015