ما از اسلام در مسکو چه می‌دانیم؟ برخی مسکو را شهر هزار کلیسا می‌دانند. برخی بر این باورند که آغاز تاریخ اسلام در مسکو به حدود 100 تا 200 سال پیش برمی‌گردد. همچنین سوالات متعددی درباره وضعیت کنونی اسلام و مسلمانان در پایتخت مطرح است؛ از جمله این که تعداد مسلمانان چند نفر است، آنها چه کسانی هستند و به چه کارهایی اشتغال دارند. بسیاری تصور می‌کنند مسلمان ها یک یا دو گروه نژادی نه چندان تحصیل کرده هستند که فقط به خرید و فروش در بازار یا کارهای فرعی اشتغال دارند. متأسفانه در گذشته، تحقیقات جدی کمی با هدف روشن شدن چنین مسائلی انجام گرفته است؛ درنتیجه تعداد تک‌نگاری‌ها (مونوگرافی‌ها) درباره تاریخ و وضعیت کنونی جامعه مسلمانان مسکو انگشت‌شمار است. این در حالی است که تعداد مقالات نوشته شده در این رابطه نیز تنها کمی بیشتر از تعداد تک نگاشته‌ها میباشد.
اما امروز شرایط در حال تغییر است. در قالب پروژه دایرۃ المعارفی تحت عنوان «اسلام در فدراسیون روسیه»، اثری با نام «اسلام در مسکو» منتشر شده است. «اسلام در مسکو» دومین جلد از این کار بزرگ است که در آینده، به موضوع اسلام در کل روسیه خواهد پرداخت. سردبیر مسئول «اسلام در مسکو»، دَمیر زینورُویچ خیرالدینف، دکترای علوم تاریخی است که از رساله خود با موضوع تاریخ مسلمانان مسکو (قبل از انقلاب) دفاع کرده است. حجم این کتاب 350 صفحه است که در آن 460 مقاله از 34 نویسنده درباره کل تاریخ جامعه مسلمان مسکو و اطراف مسکو -از زمان پیدایش تا کنون- آورده شده است. در نگارش این کتاب، از منابع منحصر به فردی از جمله اثری راجع به خاستگاه شرقی اسامی قدیمی جغرافیایی در مسکو و همچنین تحلیل گروه‌های نژادی جمعیت مسلمان معاصر استفاده شده است.
این کتاب، گروه های مختلف مردم ساکن در مسکو را با ارائه آمار جمعیتی و دینی، موقعیت اجتماعی و ویژگی های نژادی هر گروه (از ابتدا تا امروز) معرفی می کند. درنتیجه کار بر روی این اثر، برای اولین بار حجم زیادی از مطالب درباره جوامع مسلمان اطراف مسکو جمع آوری شد.
طی چند قرن اخیر، مسکو مرکز زندگی سیاسی و اجتماعی روسیه بوده است و رخدادهای مهم آن، بر سرنوشت کشور تأثیرگذار؛ به همین سبب بیوگرافی رهبران مسلمانی که به طور دائم در مسکو زندگی نکرده‌اند اما زندگی ایشان در ارتباط نزدیک با پایتخت بوده نیز در این دایرۃالمعارف آورده شده است.
در این اثر برای اولین بار ارگان‌های مسلمان، رسانه‌های گروهی، نشریات (حتی نشریاتی که در گذشته به فعالیت خود خاتمه داده‌اند) و پروژه‌های مهم اجتماعی آنها به طور مفصل معرفی می‌شوند. برای نوشتن بسیاری از مقالات، از مطالب چاپ نشده، مانند اسناد بایگانی، استفاده شده است.
این کار بزرگ بدون تلاش هیئت تحریریه مجرب متشکل از دانشمندان، رهبران و متخصصان سازمان های اجتماعی و کارکنان مسئول رسانه‌های گروهی ممکن نمی‌نمود.
انجمن اتحادیه های اجتماعی فرهنگی- معارفی با نام «سابرانیه»، به مدیریت محمد صلاح‌الدینف و مشاور علمی، دیمیتری ماکارُف، حضور فعالی در این کار داشتند. به کمک محمد صلاح‌الدینف این امکان فراهم گردید تا تعدادی از مقالات در رابطه با سازمان‌های مسلمان غیررسمی در دوره آخر حکومت شوروی سابق و همچنین برخی مقالات درباره دوره معاصر تالیف شود.
زندگی اجتماعی مسلمانان مسکو با سرعت بسیار زیادی در حال توسعه است. امید است تحقیقات در این سمت و سو ادامه یابد.
نوشته احمد ماکارُف معروف به احمد داولِتشین، ناشر و محقق مسلمان شده
ترجمه شده به سفارش بنیاد مطالعات اسلامی در روسیه
