سال 1990 مي تواند سال احياي «صنعت حلال»[1] كه در روسيه قبل از انقلاب سال 1917 گسترش زيادي يافته و سپس از بين رفته بود، محسوب شود. در سال 1990 در شهرها و روستاهاي داغستان اولين مغازه‌هايي به وجود آمدند كه گوشت ذبح اسلامي را مي‌فروختند. همچنين قهوه‌خانه‌هاي خصوصي به تقديم غذاهاي ساخته شده از گوشت حلال پرداختند. به موازات رشد تقاضاي مواد خوراكي حلال، اين تجارت در مناطق ديگر كشور نيز پا به عرصه وجود گذاشت. گوشت حلال صرف نظر از قيمت نسبتاً بالايي كه داشت، از تقاضاي زياد نه تنها مسلمانان بلكه پيروان اديان ديگر برخوردار شد چرا كه اين گوشت از كيفيت بالايي برخوردار بود. البته، مسلماناني كه احكام اسلامي را رعايت مي‌كنند، در نبودن مغازه‌هاي گوشت حلال از مغازه‌هاي مواد خوراكي «كوشر» يهودي استفاده مي‌كردند كه شبكه اين مغازه‌ها خيلي سريع‌تر در سطح روسيه شكل گرفته بود.
در حال حاضر علاوه بر قهوه‌خانه‌ها و رستورانهاي حلال، همچنين به اصطلاح «سوپرماركت‌هاي شرعي» ايجاد شده‌اند كه در اين ميان مي‌توان به فروشگاه «آپلسين» (پرتقال) مسكو اشاره كرد كه همه كالاهايي كه در آن فروخته مي‌شوند، گواهي‌نامه حلال بودن را دارا مي‌باشند. در بسياري از قصابي‌ها و كارخانه‌هاي محصولات گوشتي و قنادي، خط توليد ويژه كالاهاي حلال راه‌اندازي شده است. بعضي واحدهاي اين صنعت و از جمله كارخانه «كركر زائين» (توليد بيسكويت) تاتارستان به رعايت استاندارد حلال در توليد همه كالاهاي خود مبادرت ورزيده‌اند.
در مغازه‌هاي عطاري انواع زيادي از عطرهاي شرقي كه بدون استفاده از الكل توليد شده‌اند، به فروش مي‌رسند.. در اكتبر سال 2006 شركت «ژنرال» چند وسيله آرايش و عطر با برچسب «حلال» را عرضه كرد.
در فوريه سال 2007 مركز استاندارد و تأييد كالاهاي حلال تحت عنوان «شركت سهامي عام «نور» به ثبت رسيد كه شوراي مفتي‌هاي روسيه يكي از مبتكرين تشكيل آن بود. در مجموع، مفتي راويل عين‌الدين به بركت ابتكارات خود در اين زمينه از امكان به دست آوردن پول از محل علامت‌گذاري كالاهاي حلال برخوردار شده و توليد كنندگان اين كالاها را موظف كرد به او بخشش خيريه بپردازند.
در سال 2007 مذاكرات درباره معرفي خوراك‌هاي حلال در بعضي قطارهاي راه‌آهن روسيه شروع شد ولي نظرسنجي مسافران نشان داد كه آنها به اين نوع تغذيه چندان علاقه‌مند نيستند.
از دهساله اول قرن جديد تقاضاي «استراحت به رسم شرعي» به وجود آمد. بنياد و شركت گردشگري«ايدل – حج» كه توسط اداره روحانيت مسلمان جمهوري تاتارستان و شركت بيمه «ناسكو تاتارستان» تأسيس شد، پيشاهنگ اين محور جديد فعاليت گرديد. اين شركت علاوه بر حج و عمره سنتي، به مسلمانان استراحت در هتل‌هاي مخصوص مسلمانان در تركيه عرضه مي‌كند. آنجا پلاژ جداگانه براي مردان و زنان در نظر گرفته شده و مشروبات الكلي عرضه نمي‌شود.
پيشرفت جهشي مهمي در زمينه خدمات پزشكي حاصل شد كه قبلاً به خدمات ختنه كردن محدود مي‌شد. در سال 2002 در تاتارستان اتحاديه اطباء يعني پزشكان مسلمان تشكيل شد كه هدف آن، مبارزه به شيوه اسلامي با گسترش مشروب‌خواري، مواد مخدر و دخانيات اعلام شده است. در پاييز سال 2005 به همت اتحاديه حقوق بشر «حق – عدالت» زايشگاه اسلامي و مركز خانوادگي دندان‌پزشكي افتتاح شد كه هر دوي آنها بر اساس احكام شرعي فعاليت مي‌كنند. البته، گاهي كار به حالت مضحكي مي‌كشد. در سال 2006 در مسكو «مركز پزشكي نبوي» آغاز به كار كرد كه متخصصين اين مركز حاضر بودند اكثر امراض موجود را به وسيله باز كردن خون و زيره سياه شفا بخشند. جناح سلفي «مسلمانان روس» كه بعضي از آنها واقعاً در زمينه «جاري كردن خون» سابقه سرشاري داشتند، مبتكر تشكيل اين مركز شده بودند.
در شهرهاي بزرگ مغازه‌هاي پوشاك اسلامي افتتاح شدند. يكي از آنها حتي پايگاه اطلاع‌رساني خود را در اينترنت تحت عنوان «البركت»[2] داير كرد. در پاييز سال 2006 شركت «خياط» به مناسبت آغاز سال تحصيلي جديد لباس اسلامي مدرسه براي دختران را توليد و عرضه كرد. كت و دامن به نام «ليسه»، لباس سرهمي زيپ‌دار با شلوار «ژيمنازيوم»، ژاكت جين و دامن بلند «جونيور» مخصوص دختران مسلماني بود كه در مدارس، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشي ديگر تحصيل مي‌كنند.
البته، مغازه‌هاي پوشاك اسلامي و نيز زايشگاه‌ها و دندان‌پزشكي‌هاي اسلامي از تقاضاي چنداني برخوردار نشده و به زودي تعطيل شدند يا به فعاليت براي اقشار وسيع‌تر مشتريان پرداختند.
بانك «بدر – فورته» كه خود را اولين بانك اسلامي هم ناميده بود، عامل اساسي گسترش بينش اسلامي در نظام مالي روسيه شده بود. عدالت جبيف رئيس هيأت مديره اين بانك، برنامه‌هاي بلندپروازانه گسترش بانكداري اسلامي در بازار روسي را اعلام كرده و حتي به اجراي بعضي طرح‌هاي خود پرداخته بود. در سال 2006 بانك «بدر – فورته» و انجمن مصرفي «منزل» طرح وام مسكن اسلامي را تهيه كردند تا علاقه‌مندان بتوانند وام مسكن را به رسم اسلامي دريافت كنند. ولي اين ابتكار جديد توسعه نيافت چرا كه 4 دسامبر سال 2006 بانك مركزي روسيه اين بانك را به تخلف از قانون «درباره مقابله با تطهير درآمدهاي جنايي و تأمين مالي تروريسم» متهم كرده و مجوز فعاليت آن را فراخواند.
شيوه «حواله» يعني سيستم ارسال سريع پول از يك كشور به كشور ديگر كه كارآيي آن به وسيله سطح بالاي اعتماد بين گردانندگان اين سيستم و مشتريان حاصل مي‌شود، سهم ديگر اسلام در نظام مالي روسيه شده است. به لحاظ تاريخي شهر دبي (امارات متحده عربي) مركز «حواله» مي‌باشد كه آنجا صدها صرافي فعاليت كرده و بخش عمده معاملات بر اساس اصل حواله را ترتيب مي‌دهند. در روسيه مهاجران مسلماني كه بدين وسيله پول خود را براي خانواده‌هاي خود مي‌فرستند، مشتريان اصلي سيستم حواله هستند. ولي مقامات روسيه اين معامله را نامشروع مي‌دانند. در ماه ژوئن سال 2007 دادستاني مسكو به تحقيقات در پرونده‌هاي كيفري درباره فعاليت بانكي غيرقانوني پايان داده و كيفرخواست عليه احمد شبير افشار و خدايداد همايون شهروندان افغانستان و فؤاد ممدوف شهروند روسيه را تهيه كرد. در اين رابطه خاطرنشان شد كه گروه‌هاي جنايي و تروريستي استفاده از سيستم حواله را براي خود مناسب مي‌دانند چرا كه امكان كشف اصل و نسب پول در اين سيستم مالي تقريباً وجود ندارد.
برگرفته از: دایرة المعارف اسلام در روسیه معاصر
ترجمه به سفارش: بنیاد مطالعات اسلامی روسیه
[1] در اين متن اصطلاح «صنعت حلال» به عنوان مجموعه خدمات در جهت ارضاي نيازهاي مردم ديندار تعبير مي‌شود
