نویسندگان: یفیم رضوان، آنا کودریاتسووا
نام روسی اثر: Ислам в фотоколлкции Императорского православного палестинского общества
مشخصات نشر: سنت پتربورگ، موزه فرهنگ اسلامی، 2023
مشخصات ظاهری: 200، مصور، جدول
شابک: 7-420-88431-5-978
موضوع:تاریخ اسلام در روسیه
شناسه افزوده: پروفسور کالسنیکوف، پروفسور سوواروف
نوبت چاپ: اول
تاریخ انتشار: 2023
شمارگان: 500
ناشر: موزه فرهنگ اسلامی سنت پتربورگ
موسسه همکار: موزه قوم شناسی و مردم شناسی کنست کمرا، موزه دولتی تاریخ دین و موزه فرهنگ اسلامی سنت پتربورگ
این اثر با حمایت بنیاد مطالعات اسلامی ابن سینا منتشر شده است.
فهرست مطالب:
- یادداشتی از میخائیل پیتروفسکی[1]/ صفحه 5
- یادداشتی از لیوبوف موسینکو[2]/ صفحه 8
- یادداشت نویسندگان یفیم رضوان[3] و آنا کودریاتسووا[4] / صفحه 16
- قرآن / صفحه 38
- پیامبر و نزدیکان ایشان / صفحه 44
- حج / صفحه 50
- اورشلیم / صفحه 56
- حرم الشریف / صفحه 62
- نبی موسی / صفحه 68
- نبی داوود / صفحه 74
- مسجد النبی ساموئل / صفحه 80
- عیسی و کوه زیتون / صفحه 86
- یحیی و مسجد اموی / صفحه 92
- عبادت / صفحه 98
- مردان و زنان / صفحه 104
- خانواده / صفحه 116
- تجارت / صفحه 122
- آب / صفحه 128
- نخل خرما/ صفحه 134
- نان / صفحه 140
- آرامگاه / صفحه 146
- گزیده ای از آثار ایوان بونین[5] در باب شرق/ صفحه 153
- گزیده ای از آثار الکساندر یلیسیف[6] / صفحه 163
- گزیده ای از آثار عبدالعزیز داولِتشین[7] / صفحه 175
«انجمن امپراتوری ارتدکس فلسطین[8]» به عنوان نهادی فرهنگی، مذهبی، علمی و بشردوستانه با هدف تقویت ارتباط روسیه با سرزمین مقدس به دستور مستقیم امپراتور الکساندر سوم در سال 1882 در روسیه بنیانگذاری شد. رئیس اصلی انجمن در آن سال واسیلی نیکلایوویچ خیتروو[9] بوده و رئیس کنونی انجمن که از سال 2007 برگزیده شده سرگئی وادیموویچ استِپاشین[10] است. انجمن مذکور در راستای تقویت ارتباط روسیه با مطالعات شرق شناسی، مطالعات فلسطین، حمایت از اخلاق و انسانیت و معرفی تاریخ و تمدن اسلام به علاقه مندان در این حوزه فعالیت می کند. چندی پس از تاسیس؛ اعضای انجمن به گردآوری عکس هایی از دهه 1850 تا 1870 پرداختند که عکس های مورد نظر در حال حاضر در «موزه دولتی تاریخ دین» نگهداری می شود.
معرفی نویسندگان:
دکتر یفیم رضوان متولد سال 1957 روسیه، اسلام شناس، قرآن پژوه، عرب شناس، دانش آموخته دانشکده شرق شناسی دانشگاه دولتی سنت پتربورگ روسیه و سردبیر پروژه مجله بین المللی «مانوسکریپا اورینتالیا» که توسط موزه کنست کمرا منتشر می گردد است. یفیم رضوان تا کنون دهها اثر در حوزه قرآن (بانک اطلاعات لغات و اصطلاحات قرآنی)، تاریخ اسلام، تفسیر و بررسی متون قرآن و … منتشر کرده است. از جمله آثار ایشان میتوان به کتاب «قرآن پژوهی» اشاره کرد.
دکتر آنا کودریاتسووا شرق شناس، اسلام شناس، قرآن پژوه، کارشناس ارشد و پژوهشگر ارشد موزه مردم شناسی و قوم شناسی کنست کمرا سنت پتربورگ و عضو نشریه بین المللی «مانوسکریپا اورینتالیا» است. ایشان تاکنون تالیفات بسیاری در حوزه معارف اسلامی، مطالعات قرآنی، تاریخ و قوم نگاری مردمان خاورمیانه و آسیای مرکزی، تاریخ اسلام داشته است.
مقدمه:
اثر مورد نظر با گردآوری منابع تاریخی علمی و معتبر و تصاویر ارزشمند مرتبط با هر موضوع، مخاطب را با تاریخ و تمدن اسلام، فرهنگ مسلمانان، آداب اسلامی و فرهنگ ادیان ابراهیمی در سرزمین روسیه در قرن نوزدهم آشنا می سازد.
همانگونه که از عنوان اثر پیداست، خوانندگان در حین مطالعه کتاب مورد نظر می توانند نمایشگاهی از عکس ها و مستندات تاریخی مرتبط با موضوع را تماشا کنند. تصاویری از اماکن مقدس مسیحیان، یهودیان و مسلمانان آورده شده که بیانگر فرهنگ اسلامی و زندگی روزمره جماعت اسلامی فلسطین، سوریه، مصر و تونس می باشد.
نکته قابل توجه در این کتاب این است که هر یک از گروه های موضوعی که در کتاب مطرح شده و توضیحاتی در خصوص آنها ارائه شده است به متونی از قرآن کریم و متونی از فرهنگ و ادبیات روسیه ارجاع داده شده است. بدین ترتیب خوانندگان می توانند سفری به فرهنگ و سنت تاریخ اسلام به استناد تصاویری از قرن نوزدهم در روسیه و کشورهای نامبرده داشته باشند.
اسلام در نمایشگاه عکس امپراتوری ارتدکس فلسطین:
میخائیل پیتروفسکی مدیرکل موزه دولتی ارمیتاژ، رئیس بخش سنت پتربورگ انجمن امپراتوری ارتدکس فلسطین و لیوبوف موسینکو مدیر موزه دولتی تاریخ دین، کتاب مورد نظر را مجموعه ای ارزشمند از تاریخ اسلام، یهودیت و مسیحیت می دانند و کتاب را راهنمای خوبی برای مخاطبان ادیان ابراهیمی معرفی می کنند. توجه و دیدگاه روسیه در خصوص زیارتگاه های فلسطینی زمانی به تثبیت رسید که در سال 1902 «قوانینی در مورد زیارت مسلمانان» تصویب شد و منجر به این واقعیت شد که حج و زیارت مسلمانان که در آن دوران مکه به شمار میرفت با زیارتگاه مسیحیان ارتدکس نسبت به اورشلیم در یک جایگاه قرار بگیرد. اماکن مقدس فلسطین نه تنها برای مسیحیان روس بلکه برای مسلمانانی که در آغاز قرن بیستم بیش از ده میلیون نفر در مرزهای روسیه زندگی می کردند، نیز قابل توجه و تامل بود.
بنابراین این اثر تلاش دارد با نمایش تصاویر نه تنها خواننده و علاقه مندان را با اماکن مقدس قرن نوزدهم بلکه با مشاغل مردم در آن دوران، اعتقادات، باورها، سبک زندگی، زیارتگاههای مسیحیان ارتدکس و مسلمان و در نهایت قداست و ارزشمند بودن مسجدالاقصی برای ادیان مختلف آشنا سازد. همانگونه که گفته شد برای هر تصویر، به اختصار توضیحاتی آورده شده که می تواند برگی از بناهای یادبود آن روزگار را برای خواننده ورق بزند.
قرآن پژوه یفیم رضوان و اسلام شناس آنا کودریاتسووا تاکید می کنند که شرق مسلمان در روسیه موضوعی بیگانه و عجیب نیست. چرا که موضوع توجه و تعمق به فرهنگ ملی همواره برای روسیه حائز اهمیت بوده است. فرهنگ ملی روسیه به گستردگی سرزمین روسیه است، گوناگونی فرهنگ در این سرزمین باعث از بین بردن بیگانگی روسیه با دنیای شرق و تفکرات شرقی شده است. به گونه ای که در روزگار گذشته دولت روسیه در تعامل با دولت های شرق از نشان «طُغرا[11]» نیز استفاده میکرده که دارای محتوای «رب العالمین» بوده است.
زیارت و حج مهمانان و زائران روس به قرن نوزدهم بازمی گردد. اهمیت مکه در میان مسلمانان روسیه از قفقاز گرفته تا ولگا، کازان، سیبری و دیگر شهرهای روسیه، جایگاه قرآن و نقش این کتاب مقدس در فرهنگ روسیه نشان از ریشه های تاریخ اسلام در سرزمین روسیه دارد.
نگارندگان کتاب با استناد به منابع تاریخی؛ بازتاب تمدن شرق را در ادبیات، موسیقی، نقاشی و هنر روسیه در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به نمایش گذاشته اند. به عنوان نمونه الکساندر باریسوویچ کوسیکوف[12] شاعر روسی در یکی از آثارش شرق را اینگونه توصیف کرده است: «روح شرق چنان در زندگی ما ریشه دوانده است که گاهی فراموش می کنیم که ریشه هویت ملی ما به کجا می رسد و اثرگذاری شرقی از کجای این هویت آغاز شده است.»
از این دست نقل قول ها در آثار فلاسفه، نویسندگان و دانشمندان روس بسیار است، نمونه ای دیگر می توان به آثار ایوان بونین[13] اشاره کرد که در اولین سفرش به استانبول قرآن را مطالعه کرد و جذب این کتاب مقدس شد. همسر بونین در خاطرات خود نیز به این نکته اشاره کرده است که «یک ماه اقامت ایوان بونین در قسطنطنیه یکی از مهم ترین رویدادهای زندگی معنوی ایوان بوده است». بونین دوازده مرتبه از استانبول دیدن کرد، همچنین سفری به فلسطین، سوریه،لبنان، الجزایر و تونس داشت.
همچنین مشاهیری مانند: پوشکین، لرمانتوف، پطر ویازمسکی[14]، ویلگِلیم کیوخِلبِکِر[15]، آندری پادولینسکی[16]، نیکلای گِرلوف[17]، نیکلای گومیلیوف[18]، اوسیپ ماندلشتام[19]، لِو سِوتکوف[20] و … در خصوص شرق آثار بسیاری تالیف کرده اند و نقش مهمی در شکل گیری پروژه این کتاب داشته اند، چرا که آنان بارها به شرق و خاورمیانه سفر کرده اند و در آثارشان به تکرار اسم شرق، اورشلیم، بیت المقدس و مکه را آورده اند. نمونه ای دیگر در رمان «مرشد و مارگاریتا[21]» اثر بولگاکوف است که از اورشلیم نام برده شده است. همچنین داستان محبوب لئونید سالاویف[22] نیز در خصوص خواجه ناصرالدین، حکیم دانا و حیله گر و طنز های کوتاه شرقی نیز نمونه ای دیگر از تعاملات میان مشاهیر روس و شرق است.
با مطالعه اثر مورد نظر فرصتی به مخاطب دست می دهد تا شناخت و آگاهی بیشتری در خصوص تاریخ و فرهنگ اسلام، شرق و ریشه های آن در سرزمین روسیه با روایت تصویر کسب نماید. کتاب «اسلام در نمایشگاه عکس امپراتوری ارتدکس فلسطین» در جایگاه یک منبع علمی معتبر و دانشگاهی برای متخصصان، پژوهشگران تاریخ اسلام، کارشناسان اسلام شناسی و علاقه مندان به تاریخ و تمدن اسلام مناسب و حائز اهمیت است.
[1] Михаил Пиотровский
[2] Любовь Мусиенко
[3] Ефим Резван
[4] Анна Кудрявцева
[5] И. А. Бунин
[6] А. В. Елисеев
[7] А. Давлетшин
[8] Императорское православное палестинское общество
[9] Василий Николаевич Хитрово
[10] Сергей Вадимович Степашин
[11] طُغرا (طغری) به معنی نشان، فرمان است. خطی تزیینی و نگاره ای که بر سر نامه پیش از بسم الله نوشته می شود. این نگاره معمولا با قلمی درشت و مضمون آن در مدح سران کشور بوده است.
[12] Александр Борисович Кусиков
[13] Иван Алексеевич Бунин(1870-1953)
[14] Пётр Андреевич Вяземский (1792-1878)
[15] Вильгельм Карлович фон Кюхельбекер (1797-1846)
[16] Андрей Иванович Подолинский (1806- 1886)
[17] Николай Порфирьевич Греков (1807- 1866)
[18] Николай Степанович Гумилёв (1886-1921)
[19] Осип Эмильевич Мандельштам (1891-1938)
[20] Лев Николаевич Цветков (1881-1937)
[21] Михаил Афанасьевич Бульгаков (1891-1940)
[22] Леонид Васильевич Соловьёв (1906-1962)
