بازار کتاب روسیه:وضعیت،روند وچشم انداز

توسعه صنعت ملی کتاب در سال 2014 و نیمه اول سال 2015 با کاهش جدی در انتشار کتاب افت محسوس در تیراژ و کاهش در حجم بازار کتاب مواجه شد. با این حال، در مقایسه با سال گذشته وضعیت کمی بهتر شده است. بر اساس آمار خانه کتاب روسیه، در سال 2015 ناشران روسی 112647 عنوان کتاب چاپ کردند که 0.5 درصد بیشتر از سال 2014 است. از لحاظ تعداد عناوین چاپ شده، تمام بخش های کلیدی (علمی، آموزشی، ادبی، هنری، کودک) روند مثبت نشان دادند. اما کل تیراژ نشریات چاپ شده 459.4 میلیون نسخه بوده است که در مقایسه با سال 2014 5.4 درصد کاهش یافته است. در طول دوره 2008-2015 تیراژ میانگین یک کتاب بیش از 30 درصد و حجم میانگین یک آن 16.6 درصد کاهش یافته است.

                         نمودار شماره 2                                                                           نمودار شماره 1

نمودار شماره 1. تعداد کتاب چاپ شده در فدراسیون روسیه طی سال های 2008-2015.

رنگ قرمز: تعداد نشریات چاپ شده.

رنگ آبی: تغییر در مقایسه با سال گذشته، درصد.

رنگ خاکستری: تغییر در مقایسه با سال 2008، درصد.

نمودار شماره 2. تیراژ کل کتاب  چاپ شده در فدراسیون روسیه طی سال های 2008-2015.

رنگ سبز: تیراژ کل، میلیون نسخه.

رنگ آبی: تغییر در مقایسه با سال گذشته، درصد.

رنگ خاکستری: تغییر در مقایسه با سال 2008، درصد.

منابع: آژانس فدرالی مطبوعات و رسانه های جمعی، خانه کتاب روسیه.

با وجود بحران و فقدان سرمایه در گردش، سیستم چاپ و نشر کشور در سال 2015 ثابت ماند: تعداد کل ناشران ثبت شده در روسیه و همچنین ناشران فعال نه تنها کاهش نیافته است، بلکه کمی افزایش یافته است. طبق داده های خانه کتاب روسیه در سال 2015، در کشور 5399 ناشر فعالیت داشتند که طی یک سال حد اقل یک نسخه از کتاب چاپ شده خود به خانه کتاب روسیه فرستاده اند. در عین حال هسته اصلی ساختار بازار چاپ و نشررا، – بدون در نظر گرفتن انتشارات موسسات آموزش عالی، مراکز علمی، موزه ها، کتابخانه ها و سازمان های مذهبی، – تنها 643 شرکت مستقل تشکیل می دهند.

                           نمودار1                                                                                          نمودار 2                        

نمودار 1- تعداد کل انتشارات و سهم آنان در سال 2015 (از لحاظ تیراژ کتاب های چاپ شده). 100% = 5399 انتشارات.

رنگ خاکستری: تا 1 هزار نسخه.

رنگ بنفش: از 1 تا 11 هزار نسخه.

رنگ سبز: از 12 تا 49 هزار نسخه.

رنگ زرد: از 50 تا 99 هزار نسخه.

رنگ آبی: از 100 تا 499 هزار نسخه.

رنگ نارنجی: از 500 و بیشتر.

نمودار 2- تعداد کل انتشارات و سهم آنان در سال 2005 (از لحاظ عناوین کتاب های چاپ شده). 100% = 5399 انتشارات.

رنگ خاکستری: 1 کتاب.

رنگ بنفش: از 2 تا 11 کتاب.

رنگ سبز: از 12 تا 49 کتاب.

رنگ زرد: از 50 تا 99 کتاب.

رنگ آبی: از 100 تا 499 کتاب.

رنگ نارنجی: از 500 و بیشتر.

منابع: آژانس فدرالی مطبوعات و ارتباط جمعی، خانه کتاب روسیه. 

در نتیجه سال 2015، حجم بازار کتاب روسیه در بخش B2C(بازار مصرف)، – علی رغم کاهش سطح کلی مصرف در کشور، – نشانگر روند مثبت در سطح 2.1 درصد شد، که از حساب افزایش تبادلات از طریق کتاب فروشی های سنتی و فروشگاه های آنلاین به دست آمد.

به طور کلی، طبق داده های مجله “صنعت کتاب” در سال 2015 حجم بازار کتاب روسیه 51.82 میلیارد روبل را بدون در نظر گرفتن حجم خرید سازمان های دولتی و حجم فروش نامرتّب و 73.55 میلیارد روبل را با در نظر گرفتن این حجم تشکیل داد.

با وجود این، گردش صنعت کتاب در بخش کتاب چاپی به طور کلی 2.6 درصد کاهش یافته است. به عنوان مثال سال 2014، روند منفی ناشی از تجزیه خریدهای دولتی و کاهش جدی در بخش فروش های نامرتّب بوده است. کاهش روند افزایش در بخش بازار دیجیتال و همچنین رکود در بخش )B2B سیستم کتابخانه الکترونیکی( امکان نداد که کمبود فروش کتاب های کاغذی جبران شود. حجم کل معاملات صنعت کتاب، با در نظر گرفتن انتشارات الکترونیکی، در سال 2015 1.55٪ کاهش یافته است.

گردش کل در صنعت کتاب فدراسیون روسیه

کاهش در گردش کل در صنعت کتاب (به اضافه انتشارات الکترونیکی) در سال 2015 – منهای 1.55 درصد.

 رنگ نارنجی: کاغذی (بازار + بودجه + فروش های مستقیم).               رنگ قرمز: دیجیتال (B2B+B2C)

از سال 2011 تا سال 2016 روند منفی در فروش نسخه ای کتاب های کاغذی دیده شد. ولی به برکت نمایه سازی سالانه قیمت های تولیدکنندگان در سطح 10 درصد برای اکثر کانال های فروش، وضعیت در بازار کتاب نسبتا با ثبات بود.

روند فروش کتاب در روسیه طی سال های 2011-2016، میلیارد روبل.

 رنگ زرد: بازار (مغازه های کتاب فروشی، فروشگاه های آنلاین، دکان ها، FMCG/خرده فروشی).

رنگ نارنجی: سازمان های دولتی(کتابخانه ها، مدرسه ها، دانشگاه ها).

رنگ قهوه ای: فروش های نامرتّب (فروش های مستقیم، انتشارات سفارشی و اشتراکی، پاتوق ها).

رنگ قرمز: گردش صنعت کتاب (کتاب های کاغذی).

منبع: مجله “صنعت کتاب”

در میان کانال های توزیع کتاب، نقش اصلی را همچنان کتابفروشی های سنتی بازی می کنند ولی سهم فروش آنلاین کتاب رو به افزایش است. در سال 2014 – طیق آمار مجله “صنعت کتاب”، در سال 2015 سهم کانال آنلاین از فروش کتاب های کاغذی در ساختار کانال های فروش در بازار 15.37 درصد (13.65 درصد در سال 2014) و یا 7.97 میلیارد روبل را (6.93 میلیارد) تشکیل داد. ضمناً سایت “OZON.ru” که در پیش از این، نقش اصلی را در بازار خرید و فروش آنلاین دارا بود، جایگاه خودرا به طور فزاینده به نفع فروشگاه اینترنتی “لابیرنت” از دست می دهد.

سهم کانال های خرده فروشی در سال 2015 به صورت درصد از گردش بازار کتاب

 رنگ سبز: مغازه های کتابفروشی (از جمله شبکه های کتابفروشی شهری).

رنگ نارنجی: شبکه های کتابفروشی فدرالی (بوکوایِد، بوکوا).

رنگ آبی: کتابفروشی های آنلاین.

رنگ بنفش: خرده فروشی های مختلف، از جمله FMCG.

رنگ زرد: شبکه های کیوسک ها.

منبع: مجله “صنعت کتاب”

حجم بخش B2C بازار کتاب های الکترونیکی در روسیه در سال 2015 حدود 80 درصد افزایش یافت که بالاترین رقم در سراسر جهان است، ولی در مقایسه با چند سال گذشته کمی افت داشته است. گردش کتاب های الکترونیکی در روسیه هنوز هم پایین و در کل کمتر از 3 درصد از حجم بازار کتاب چاپی است. در سال گذشته تعداد افرادی، که تنها و یا اکثراً خواندن کتاب الکترونیکی را ترجیح می دهند، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. به تدریج تعداد افرادی، که مایل به امتناع از منابع غیر قانونی و علاقمند به دانلود کتاب با پول هستند، افزایش می یابد.

به نظر کارشناسان، رشد فروش قانونی در بازار کتاب های الکترونیکی در سال گذشته تا حد زیادی ناشی از اعمال اصلاحات جدید در قانون مبارزه با دزدی است که 1 می 2015 به اجرا درآمد. تا به امروز، بیش از 200 منبع غیر قانونی مسدود شده، از جمله flibusta.net، knigian.net، loveread.ws، bugabooks.com، advice-me.com، که همه کتاب های کتابخانه الکترونیکی با محتوای دزدیده شده بود. همچنین، بر اساس دعوای انتشارات “Exmo” دادگاه شهر مسکو سایت rutracker.org را برای همیشه مسدود کرد. سهم مهمی در مبارزه با محتوای دیجیتال غیر قانونی انجمن حفاظت از کپی رایت در اینترنت گرفته است.

روند افزایش بازار قانونی کتاب های الکترونیکی در روسیه طی سال های 2011-2016، میلیون روبل

رنگ نارنجی: B2B (سیستم کتابخانه الکترونیکی).

رنگ زرد: B2C (بازار مصرف).

منبع: شرکت لیترِس

سال 2015، که با فرمان رئیس جمهور فدراسیون روسیه سال ادبیات اعلام گردید و از این طریق مسأله حمایت از چاپ، نشر و توزیع کتاب و کتابخوانی برای اولین بار ظرف چند سال اخیر به سطح سیاست دولتی رسید، نقش عمده ای در حمایت از صنعت داشت. در چارچوب سال ادبیات بیش از 130 مراسم دارای اهمیت فدرالی و بیش از 2000 مراسم دیگر در 85 منطقه روسیه برگزار شد. امروزه مهم ترین مشکل پیش روی این صنعت، بازسازی زیرساخت پیشرفته و کامل کتابخوانی در روسیه است. لغو عوارض برای مغازه های کتابفروشی، که سال 2015 در مسکو جاری شد، از اهمیت زیادی برای توسعه توزیع کتاب برخوردار است. ظرف سال های 2016-2018 این مسئله و سایر موارد مهم در دستور کار کمیته برنامه ریزی برای حمایت از ادبیات، چاپ و نشر و کتابخوانی در فدراسیون روسیه که در اوایل سال 2016 تشکیل شده است، قرار گرفته است.

ترجمه به سفارش بنیاد مطالعات اسلامی روسیه