پروفسور ویتالی ویچسلاوویچ نااومکین – تاریخدان، شرقشناس، اسلام‌شناس و زبان‌شناس روسیه، دکترای تاریخ، و از اساتید انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم روسیه است.
وی در 21 ماه می 1945 در شهر ایکاترینبورگ دیده به جهان گشود. در سال 1968، از انستیتوی آسیا و آفریقا دانشگاه دولتی مسکو به نام لمانوسوف، جایی که تاریخ کشورهای عرب و زبان عربی را به صورت تخصصی آموخت، فارغ التحصیل شد. در فاصله سالهای 1967-1966 در دانشگاه قاهره و دانشگاه آمریکایی در قاهره (مصر) دوره کارآموزی خود را گذارند و بلافاصله در سالهای 1970-1968 به عنوان افسر در ارتش شوروی خدمت کرده و در انستیتوی نظامی زبانهای خارجی وزرات دفاع تدریس نمود. در سالهایی که وی در گروه بهترین مترجمان زبانهای خارجی برگزیده شد، مرتبا در مراسمات مهم دولتی شرکت داشت.
بعد از تحصیل در مقطع دکترای حضوری انستیتوی آسیا آفریقای دانشگاه دولتی مسکو در طی سالهای 1972-1970، از رساله دکترای خود با موضوع «متفکر مسلمان قرون وسطی – ابو حامد غزالی(قرن 12-11)» دفاع نمود. در سال 1980، تفسیری بر ترجمه اثر غزالی «احیاء علوم الدین» نوشته ودر سری «آثار مکتوب شرق» توسط انتشارات «نااوکا» وابسته به آکادمی علوم روسیه به چاپ رسانید و تا مدتها به عنوان کتاب مرجع برای بسیاری از خوانندگان شوروی محسوب می‌شد.
از سال 1972، تدریس تاریخ جهان عرب در قرون وسطی، اسلام‌شناسی، و توسعه سیاسی معاصر کشورهای جهان عرب در انستیتوی آسیا و آفریقا را آغاز نمود. در طی سالهای 1977-1972 در مدرسه عالی علوم اجتماعی در جمهوری دموکراتیک خلق یمن، به عنوان مشاور حزب یمن جنوبی خدمت نمود. این شرقشناس شهیر با باری از تجربه و دانش، در سال 1981 از رساله فوق دکترای خود که در زمینه تاریخ مبارزه مسلحانه برای استقلال یمن جنوبی تحت رهبری جبهه ملی بود، دفاع نمود. پایان نامه وی که بر اساس تعداد زیادی از منابع اولیه نوشته شده، در مسکو به زبان روسی و بعدا به زبان انگلیسی در آکسفورد تحت عنوان «Red Wolves of Yemen»-(گرگ‌های قرمز یمن) به چاپ رسید. همچنین این اثر توسط دو ناشر عربی، به زبان عربی نیز انتشار یافت.
در سال 1984، به عنوان رئیس بخش کشورهای عربی در انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم روسیه مشغول به کار شد، در فاصله سالهای 1994-1989 به عنوان معاون رئیس این انستیتو بوده، و در سالهای 2009-1994ریاست مرکز مطالعات و تحقیقات عربی و اسلامی را بر عهده داشت.
در طول سالهای فعالیت‌اش، بیش از صدها متخصص، 50 فارغ التحصیل دکترا، و 5 فارغ التحصیل فوق دکترا که بسیاری از آنها از دانشمندان برجسته، پروفسورها، شخصیت‌های نظامی و روزنامه‌نگاران معروف می‌باشند، آموزش داد. پروفسور نااومکین از آغاز فعالیت علمی‌اش، در حوزه وسیعی از مطالعات تاریخ قرون وسطی، نسخ مکتوب و فرهنگ، زبان و فلسفه خاورمیانه گرفته تا پژوهشهای فراوانش در زمینه مشکلات جهان معاصر، قاره آسیا، درگیری‌های قومی، سیاست‌های جهانی و روابط بین الملل از جمله در آسیای مرکزی و قفقاز مطالعه و پژوهشهای فراوانی به انجام رساند. طی سالهای فعالیت‌اش در انستیتوی شرقشناسی، روی موضوعات مختلف تحقیق کرده و آثار علمی زیادی از خود به جای گذاشته که در آمریکا، انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی، همچنین در کشورهای خاورمیانه و خاور نزدیک به زبان روسی، انگلیسی، عربی و دیگر زبانها انتشار یافت که شهرت بین المللی وسیعی را به عنوان متخصص برجسته در زمینه آسیای مرکزی و قفقاز، شرقشناسی و مطالعات اسلامی و عرب برای وی به همراه داشت.
همچنین به عنوان ویراستارعلمی، گردآورنده و همکار در تک‌نگاری انتشار یافته در آمریکا تحت عنوان “Central Asia and Transcaucasia: Ethnicity and Conflict” در سال 1994،
“State, Religion and Society in Central Asia”, در سال 1993 در لندن، “RussianOriental Studies” در هلند فعالیت داشت. یکی از آثار برجسته وی در سالهای اخیر در در امریکا در سال 2005، اثر “Radical Islam in Central Asia: between Pen and Rifle”میباشد که به عنوان جزوه آموزشی در بسیاری از دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود. بیش از صدها مقاله از این شرقشناس و اسلام‌شناس شهیر به زبان های خارجی ترجمه شده است.
در سالهای 1970، پروفسور نااومکین فعالیتهای علمی خود را در یمن آغاز نمود، جایی که موضوع آثار علمی خود را با تاریخ کهن و معاصر، و مشکلات توسعه جامعه معاصر آغاز نمود. از سال 1983تا به امروز، رهبری گروه یمن- شوروی و در ادامه گروه اکتشافی روسی که هرساله در جزایر سقطری[1]، پیشگام تحقیقات و مطالعات علمی این جزیره می‌باشند. تحقیقات و مطالعات وی در زمینه تاریخ، زبان نانوشته کهن سامی، آداب و رسوم، سازمانهای قبیله ای به طور وسیعی در روسیه و خارج از آن به رسمیت شناخته شده‌اند. در سال 1981، نتیجه تحقیقاتش را با همکاری مولف دیگری به نام پارخاموفسکی در اثر «مقالات زبانشناسی قومی سقطرا»، 1988 مونوگرافی وی تحت عنوان «مردم سقطری»، و در سال1994 در بریتانیا کتاب جدید خود را با عنوان Islandof the Phoenix” که در آن نتیجه تحقیقات 20 ساله‌اش را منعکس کرده بود، به چاپ رساند.
در سال 2012 نتیجه تحقیقات خود را در مورد این جزیره به زبان روسی تحت عنوان «مجمع الجزایر سقطری (سفرهای اکتشافی در طی سالهای 2010-1974)» به چاپ رسانید، و در سال 2014 این اثر به زبان عربی ترجمه شده و در ابوظبی انتشار یافت. همچنین در سال 2014 انتشارات برجسته شرق شناسی بریل در هلند، در زمینه فولکلور این جزیره اثردیگری را با همکاری یک هیئت روسی تحت عنوان “Corpus of Soqotri Oral Literature. Volume 1. Studies in Semitic Languages and Linguistics, volume 76”. Corpus editor: Vitaly Naumkin (coauthor with Leonid Kogan, ‘Isa Gum‘an al-Da‘rhi, Ahmed ‘Isa al-Da‘rhi, Dmitry Cherhashin, Maria Bulakh, Ekaterina Vizirova). به چاپ رساند.
نااومکین به عنوان یکی از اسلام شناسان و شرقشناسان برجسته روس در روسیه و کشورهای عربی شناخته شده است. از آثار برجسته وی در این زمینه میتوان به «اسلام و مسلمانان: فرهنگ و سیاست» (2008)، «جهان عرب، اسلام در روسیه: گذشته و حال» (2013) اشاره نمود.
همجنین سردبیر مجله «شرق- ORIENS»(از سال 1998)، سالنامه «تحلیل شرقی»، سردبیر مجله «اسلام و جهان معاصر» که مجلات «آسیای مرکزی و قفقاز» (سوئد)، «بولتن ملت روسیه»، «بولتن دانشگاه دولتی مسکو، سری شرقشناسی»، «تحقیقات آسیای مرکزی وهیمالیا»(دهلی)، Pax Islamica، «اسلام معاصر»، «مجله تاریخ»، «کلکسیون شرقی»، «مجموعه مقالات آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان» (سری شرقشناسی و زبانشناسی)، تقویم نجومی «اسلام در شوروی»، «بولتن واحد خودگردان بوریات آکادمی علوم روسیه» واقع در جنوب روسیه و دیگر انتشارات را بر عهده دارد. علاوه بر این عضویت در انستیتوی بین‌المللی تحقیقات استراتژیک (IISSلندن) و عضو هیئت مدیره بین المللی موسسه تحقیقات صلح جهانی و سیاست تودا (توکیو) از دیگر فعالیتهای وی میباشد.
وی محقق دانشیار در مرکز مطالعات سیاسی-امنیتی ژنو بوده و علاوه بر این برای دو دهه، رئیس بخش پایان‌نامه دکترا در انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم روسیه، همچنین شورای علمی موزه هنرهای شرقی، و شورای علمی RGASPI، عضویت کمیته ملی مورخان روسی و شورای کارشناسی PIR Centre که در زمینه امنیت بین‌الملل فعالیت دارد، را عهده‌دار میباشد.
ریاست برنامه خاورمیانه انجمن مطالعات بین المللی روسیه، عضویت کمیسیون قومنگاری انجمن جغرافیایی روسیه، عضو هیئت امنای انستیتوی آسیا و آفریقا دانشگاه دولتی مسکو و دانشگاه ایالتی جمهوری آدیغیه، از دیگر فعالیتهای اوست. در سال 2010 به عنوان رئیس انجمن خاورشناسان روسیه انتخاب شد و در سال 2015 به عنوان رئیس مرکز بین‌المللی هماهنگی اسلامیکا زیر نظر انستیتوی روابط بین‌الملل، تاریخ و شرقشناسی دانشگاه فدرال کازان منصوب گردید.
در سال 2016 رئیس آکادمی علوم روسیه، پروفسور نااومکین را در فهرست کارشناسان آکادمی علوم روسیه وارد نمود. همچنین معاونت بخش «شرقشناسی و مطالعات آفریقا» و «علوم سیاسی و مطالعات منطقه‌ای» برعهده وی است.
وی دارای مقالات و پژوهشهای زیادی در مجلات و نشریات روسی و غیرروس میباشد، از جمله «روسیه و سیاست جهانی» در سایت RSMD(شورای روسیه در امور بین‌الملل)، باشگاه جهانی مباحثه «والدای»-Valdai-club، و به طور منظم در مجلات الکترونی مانند «چشمانداز شرقی معاصر»(روسیه)، Al-Monitor(امریکا) که نقطه نظرات روسی و دیدگاههای وی در حوزه شرق و خاور نزدیک انتشار می‌یابد.
وی برای کانال تلویزیونی Russia today، سری فیلمهای مستند تحت عنوان «روسیه و اعراب» به زبان عربی تهیه نمود که شهرت زیادی در کشورهای عربی پیدا کرد.
پروفسور نااومکین دارای فعالیتهای زیادی نیز در حوزه اجتماعی میباشد، از جمله در زمینه دیپلماسی ملی. از سال 1991 تا 2016 مرکز مطالعات و پژوهشهای استراتژیک در زمینه دیپلماسی اجتماعی، حل و فصل مناقشات قومی و منطقه‌ای، برگزاری کنفرانسها در حوزه‌های مختلف سیاست جهانی و روابط بین الملل طبق ابتکار وی ایجاد شد.
او سهم زیادی در ایجاد روابط حسنه احزاب درگیر در خاورمیانه (به خصوص در مناقشات اعراب و اسرائیل) و فضای پس از شوروی، از جمله در حل و فصل درگیری‌های بین تاجیک ایفا نمود.
در سال 2015، وی به عنوان مدیریت نشست‌های مشورتی بین سوریه در مسکو، سهم زیادی در برگزاری جلسات داشت که به شدت توسط وزارت امور خارجه روسیه مورد قدردانی قرار گرفت. همچنین رئیس هیئت امنا، “روسیه-آسه‌آن (انجمن ملل آسیای جنوب شرقی) و معاون رئیس شورای اداری “روسیه – مالزی” را برعهده دارد.
این شرقشناس شهیر، عضو شورای علمی وزارت امور خارجه روسیه، شورای علمی امنیت روسیه، ریاست شورای علمی ـ تحقیقاتی تحت نظر وزارت دادگستری روسیه در کارشناسی مطالب مذهبی، عضویت شورای سیاست دفاعی و داخلی، و عضو شورای علمی امور بین الملل روسیه میباشد.
در سال 2016 به عنوان مشاور ارشد سیاسی با فرستاده سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب به سوریه – استفان دی میستورا همکاری داشته، وبه طور فعالانه‌ای در مذاکرات سوریه در ژنو شرکت داشت.
وی دارای نشانها و مدالهای افتخار روسی و غیر روسی فراوانی میباشد، از جمله نشان افتخار دوستی روسیه اهدایی از طرف رئیس جمهور روسیه در راستای موفقیتهای علمی عظیم وی، دیپلم افتخار از مجلس دومای روسیه که به افتخار سهم عظیم ایشان در گسترش روابط بین الملل در روسیه، نشان دوستی تاجیکستان به خاطر سهم عظیمش در حل و فصل مناقشات داخلی بین تاجیکی، گیرنده «مدال طلای قوبلای خان» از آکادمی علوم مغولستان در سال 2015 در راستای شایستگی علمی و ….
رئیس وزارت امور خارجه روسیه و آژانس خبری ایتار-تاس نیز، در راستای خدمات عظیم ایشان در روزنامه نگاری بین‌المللی، جایزه سال پاسووالیوک را به وی اهدا نمودند. در سال 2015، برنده جایزه اولدنبورگ آلمان که هر سه سال یک بار از طرف آکادمی علوم روسیه به بهترین پژوهش‌ها در زمینه شرقشناسی اهدا می‌شود، مدال طلا از شورای امنیت روسیه، مدال طلا از شورای مفتیات روسیه به پاس خدمات عظیم ایشان در راستای اسلام شناسی و … گردید.
پروفسور نااومکین دارای بیش از 500 اثر انتشار یافته در روسیه و خارج از روسیه به زبانهای مختلف در حوزه تاریخ شرق، کشورهای عرب، کشوهای آسیای میانه و قفقاز، روابط بین‌الملل، علوم سیاسی، اسلام‌شناسی، زبانشناسی و مناقشات داخلی و خارجی میباشد. برخی از آثار مهم وی عبارتند از:
· ابوحامد غزالی، احیاء علوم الدین، مسکو، انتشارات نائوکا،(ترجمه از زبان عربی)، 1980
· «مصر و مصریها: گذشته و حال». آداب و رسوم مردم مصر در نیمه اول قرن 19، مسکو، انتشارات نائوکا 1982
· تاریخ معاصر کشورهای عرب آسیا و افریقا در 2 جلد، (ویراستار و همکار)، مسکو، انتشارات نائوکا، 1990-1989
· سغدی‌ها. مقالات تاریخی-قومنگاری، مسکو، انتشارات نائوکا، 1980
· مقالات قومنگاری مجمع‌الجزایر سقطری، (باهمکاری پارخاموفسکی)، مسکو، انتشارات نائوکا، 1981
· مناقشات خاور نزدیک، جلد 1، مسکو، انتشارات ماتریک، 2003
· اسلام و مسلمانان: فرهنگ و سیاست، نیژنینوگورود، انتشارات مدینه، 2008
· ابوحامد غزالی، ترجمه از زبان عربی، مسکو، انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم روسیه، 2008
· تاریخ شرق، جلد 6، (1945-2000)- مسکو، انتشارات نائوکا،2008
· خاور نزدیک در سیاست جهانی و فرهنگ، مسکو، انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم روسیه، 2011
· خاور نزدیک، بیداری اعراب و روسیه، ویراستار علمی، (همکاران: پاپوف، گوزنتسوف)، و نویسنده مقاله «چرخه بیداری اعراب»، صفحه 20-3،مسکو، انتشارات ЯСК، 2012
· سیاست روسیه در جنوب، بولتن «ارزیابی‌ها و ایده‌ها»، جلد 1، شماره 1، مسکو، انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم روسیه، 2012
· مجمع‌الجزایر سقطری (فرهنگ تفسیری 2010-1974)، مسکو، انتشارات ЯСК، 2012
· ماهاتیر محمد و جهان معاصر، مسکو، انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم روسیه، 2013
· عبدالطیف البغدادی: توصیف مصر در آغاز قرن 18، مسکو، انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم روسیه، 2013
- مناقشات و جنگ در قرن 21: خاور نزدیک و آفریقای شمالی، ویراستار و مولف فصلهای «رادیکالیسم اسلامی و دخالت خارجی در جوامع تقسیم شده در خاور میانه، صفحه 52-25، مسکو، 2015
فهرست برخی آثار به زبان انگلیسی
Island of the Phoenix (an ethnographic study of Socotra), Reading: Ithaca, 1993.
Central Asia and Transcaucasia: Ethnicity and Conflict, Westport: Greenwood, 1994 (editor and co-author).
Central Asia: State, Religion, Society, Reading: Ithaca, 1993 (editor and co-author).
Emir Faisal in Russia: 1932. Riyadh: King Faisal Center for Research and Islamic Studies, 2002.
Red Wolves of Yemen, Cambridge: Oleander, 2004.
Russian Relations with Europe and the US: Implications for Global Security. Emirates Lecture Series, 62. Abu Dhabi: The Emirates Center for Strategic Studies and Research, 2005.
Radical Islam in Central Asia: Between Pen and Rifle, Boulder: Rowman and Littlefield, 2005.
Corpus of Soqotri Oral Literature. Volume 1. Studies in Semitic Languages and Linguistics, volume 76. Corpus editor: Vitaly Naumkin (coauthor with Leonid Kogan, ‘Isa Gum‘an al-Da‘rhi, Ahmed ‘Isa al-Da‘rhi, Dmitry Cherhashin, Maria Bulakh, Ekaterina Vizirova). Leiden – Boston: Brill, 2014.
· Soqotri Texts in the Phonogrammarchiv of the Austrian Academy of Sciences. An Annotated Edition. JSS Supplement 36. In collaboration with Leonid Kogan, ‘Isa al-Da‘rhi, Ahmed al-Da‘rhi and Dmitry Cherkashin. Oxford University Press, 2015.
