اشاره: روز 24 نوامبر 2017 در انستیتو دستنویسهای شرقی فرهنگستان علوم روسیه در سنت پترزبورگ – روسیه، همایشی در حوزه میراث مکتوب روسیه به همت رایزنی فرهنگی ایران در روسیه صورت گرفت. در این همایش پژوهشگرانی از ایران و فدراسیون روسیه حضور داشتند. شرکت کنندگانی از داغستان، تاتارستان، باشقیرستان، مسکو و سنت‌پیترزبورگ به ارائه آخرین دستاوردهای پژوهشی خود پرداختند. همچنین دو نماینده از بنیاد مطالعات اسلامی روسیه در این همایش شرکت داشت. در نوبت عصر، «انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی» تشکیل شد و ضمن تعیین نام و تصویب اساسنامه، و علاوه بر تعیین هیئت مؤسسان، آقای دکتر ایلیا زایتسف به عنوان رئیس هیئت مدیره انجمن برای یک دوره انتخاب شد و آقای دکتر عظیمی به عنوان معاون ایرانی و آقای دکتر خیسمتولین به عنوان معاون روسیه‌ای وی انتخاب گردیدند. ذیلا گزارش وبسایت «بساتین» از مقالات ارائه شده در همایش تقدیم است که توسط آقای دکتر حسین متقی فی المجلس تهیه و تنظیم شده است و با اندکی ویرایش حضورتان تقدیم است.
ساعت ۱۰:١٠
ابتدا خانم دکتر پاپوا، مدیر انستیتو دستنویسهای شرقی فرهنگستان علوم روسیه، ضمن تشکر از حضور مهمانان، درباره روابط فرهنگی ایران و روسیه، به خصوص در حوزه نسخ خطی مطالبی ارائه نمودند.
ساعت ۱۰:۲۰
دکتر رضا ملکی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران درباره میراث فرهنگی و میراث مکتوب اسلامی سخن گفتند. اینکه نسخ خطی به عنوان اندیشه های جاوید، میتوانند در حل مشکلات جامعه ما سهیم باشند. این میراث کهن بدون تردید میتواند در حل مشکلات دیگر جوامع مدد برساند.
باید با هم افزایی بتوانیم با محوریت نسخ خطی، کمک کنیم.
ایشان افزودند، ما با مراکز نسخ خطی مسکو و پترزبورگ و تاتارستان و داغستان و دیگر جمهوریها ارتباطات علمی پیوسته داریم و امیدواریم بتوانیم، این سطح ارتباطات را گسترش دهیم و به سهم رایزنی فرهنگی ایران در مسکو آمادگی کمک، در عرصه مطالعات اسلامی و ایرانی را دارد.
ساعت ۱۰:۴۰
دکتر پروزروف، از اعضای هیئت علمی و مذیر بخش علمی انستیتو دستنویسهای شرقی درباره مراکز نسخ خطی و مشکلات حوزه نسخ خطی و مفاهیم و اصطلاحات این حوزه، سخن گفتند.
ایشان افزودند متاسفانه ما اکنون بحث اسلام هراسی را داریم، یا برخی معتقدند قرآن املای خود پیامبر است! یا مفاهیم مرتبط با سلفیت درست تفهیم نشده است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود افزودند ما نیازمند نگاه آکادمیک بی طرفانه مبتنی بر اصطلاحات و ترجمه و سنتهای علمی جاری هستیم.
ساعت ۱۰:۵۰
آقای ایلیا زایتسف، سرپرست انستیتو اطلاعات علمی علوم اجتماعی فرهنگستان علوم روسیه، در مسکو و فهرستنگار و نسخه شناس
وی افزود در اینجا نسخ خطی خوبی هست و احساس خوبی داریم. در اینجا بحث انجمن میراث مکتوب را خواهیم داشت. ما برای بهره مندی از این ظرفیتها نیازمند این همایشها هستیم.
کلکسسونهای خوبی در روسیه هست که به لحاظ مطالعاتی ارزشمند هستند. به استثنای مجموعه های پترزبورگ، در سالهای اخیر چندان توجهی به نسخ خطی نشده است. وی سپس درباره کاتالوکاهای منتشر شده درباره نسخ خطی در روسیه، گزارشی دادند.
ساعت ۱۱:۰۵
دکتر علی اکبروف معاون رئیس انستیتو شرقشناسی فرهنکستان علوم در مسکو، درباره نسخ خطی و مجموعه ها و نحوه استفاده صحیح از این مصادر و نیز بهره مندی از حوزه دیجیتال سخن گفتند. اینکه مراکزی مانند سلیمانیه در استانبول کارها را تسهیل کرده اند
برای نمونه تاریخ پژوهی، مبتنی بر نسخ خطی است و ابتنا و استفاده از اینها در پژوهشها به نظر میرسد محدود شده است. بحثهای چاپ انتقادی متون انگشت شمار شده است.
ساعت ۱۱:۲۰
دکتر عظیمی، از اعضای هئیت علمی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
ایشان درباره نسخ خطی، به عنوان میراث علمی بشری، استفاده علمی و هم افزایی علمی با دانشمندان این حوزه سخن گفتند.
وی سپس درباره انجمن تیما در کمبریج افزودند اینکه ده سال پیش نسخه شناسان جهان را تجمیع کردند تا تجربیات دانشمندان حوزه کتابشناسی و نسخه شناسی در قالب هم افزایی علمی، گرد هم آید.
ما در کتابخانه ملی ایران نیز از این تجربیات بهره گرفتیم و میگیریم و امیدوارم این انجمن جدید بتواند زمینه این ارتباطات را فراهم سازد.
۱۲:۱۵
خانم دکتر ارسلانوا
پژوهشگر ارشد، و از فهرستنگاران نسخ و مسوول بخش نسخ خطی انستیتو تاریخ به نام شهاب‌الدین مرجانی در تاتارستان، وابسته به فرهنگستان علوم روسیه، در قازان.
ایشان افزود در حال دیجیتال سازی نسخ هستند، این مرکز از سال ۱۹۱۷ این مرکز در دهه شصت از سوی شخصیتی تکمیل شده و اکنون مجموعه زیادی ۷۳۶ نسخه خطی فارسی دارد و در حال نشر برخی آثار هستیم و ما در حال گسترش آی تی برای رشد کتابخانه هستیم.
آثار هنری فارسی ۱۱۷ نسخه خطی است موضوعات این نسخ بیشتر در تصوف است از جمله مرصاد العباد نجم الدین ابن دایه رازی، است که در دهه بیست میلادی به این مرکز منتقل گردیده است.
مرکز ما در حال حاضر گر چه دارای منابع بسیاری است ولی مهم تهیه امکانات لازم جهت دسترسی از جمله بانک داده ها و دیجیتال سازی است.
در بانک داده ها باید تصاویر نسخ باشد و ما در آاز راه هستیم و امیدوارم ما بتوانیم به این اهداف دسترسی یابیم.
مشکل دیگر مساله ضعف کادر علمی به جهت سنین بالا و دیگری مساله مالی حقوقها بسیار پایین است و یک مشکل دیگر نسل جوان انگیزهذای برای کار با متون کهن ندارد!
ساعت ۱۲:۲۰
آقای حسین متقی، پژوهشگر متون کهن در ایران
ایشان ضمن تأکید بر اهمیت توجه به حوزه میراث مکتوب، به ارائه گزارشی آماری از آمار نسخ خطی در جهان و به ویژه روسیه پرداختند. وی اظهار داشت که بنابر گزارش مؤسسه الفرقان لندن، حدود 5 میلیون نسخه خطی در جهان وجود دارد که ترکیه با داشتن یک تا یکم و نیم میلیون نسخه، در جایگاه نخست و ایران با حدود هفتصدهزار تا یک میلیون نسخه، مقام دوم را به خود اختصاص داده است.
بر اساس گزارش «اولگ آکيموشکين» حدود پنجاه هزار نسخه‌ي خطي اسلامي در کتابخانه‌های روسیه وجود دارد که از اين تعداد 18733 به عربي، 12612 به فارسي، 9540 نسخه به ترکي، 148 نسخه به کردي، 28 نسخه به پشتو، 14 نسخه به ماليزي و 3 نسخه به اردو و 7057 نسخه نيز با عنوان نسخ خطي اسلامي (بدون تمايز زباني)، مي‌باشد.
آقای متقی اظهار داشت با توجه به شواهد و مطالعات میدانی، به نظر مي‌رسد که در کتابخانه‌هاي روسيه، حداقل يکصدهزار نسخه‌ي خطي اسلامي وجود داشته باشد. متن کامل سخنرانی ایشان را می‌توانید در این لینک بخوانید.
ساعت ۱۲:۴۰
خانم دکتر علیبکوا،
پژوهشگر بخش ادبیات انستیتو زبان، ادبیاتو هنر به نام گ. تساداسی مرکز علوم داغستان وابسته به فرهنگستان علوم روسیه، در ماخاچ قلعه، درباره وضعیت نسخ در داغستان و اینکه مجموعه های متعدد فهرست نشده در داغستان زیادند و برخی مشکلات این حوزه سخن گفتند.
ساعت ۱۳:۰۰
آقای فتح الله ذوقی از همکاران بنیاد مطالعات اسلامی در مسکو، گزارشی از وضعیت انتشارات حوزه نسخ خطی و کارها و طرحهای در دست اقدام مرتبط با نسخ خطی در بنیاد مذکور سخن گفتند و گفتند که بنیاد، در حوزه تراثی پروژه های بیشتری در دست کار دارد و در چهار حوزه نسخ خطی، کهنه چاپها، اسناد و کتیبه ها از آثار پژوهشگران روسیه حمایت می‌نماید.
ساعت ۱۳:۰۵
دکتر فرشادوف، رئیس بخش تاریخ، تاریخ فرهنگ انستیتو تاریخ، زبان و ادبیات در باشقیرستان – اوفا
در این مرکز سه هزار نسخه خطی اسلامی، به زبانهای عربی، فارسی و ترکی وجود دارد و تعداد نسخ در حال افزایش است، طبعا تعدادی از اینها هم به فارسی است و ما از ایرانی‌ها می‌خواهیم در معرفی اینها به ما کمک کنند.
وی افزود، این نسخ وضعیت خوبی ندارند و نیازمند ترمیم، تجلید و صحافی است. هدف ما حفظ و نگهداری این مجموعه است ما فهرستی برای نسخ خطی مرکز تهیه کردیم و فهرستنگاری باقی نسخ نیز در حال انجام است. همچنین ما در حال دیجیتال سازی نسخ خطی مرکز هستیم.
ساعت ۱۳:۱۵
دکتر گیبادولین پژوهشگر ارشد انستیتو تاریخ، به نام شهاب‌الدین مرجانی وابسته به فرهنگستان علوم روسیه، در تاتارستان – قازان
موضوع صحبت ایشان درباره ترجمه قلندرنامه که از نسخه کهن موجود در ابوریحان بیرونی در تاشکند بود که اخیرا توسط ایشان تصحیح و تماما به زبان روسی ترجمه شده است.
ساعت ۱۳:۲۰
دکتر آلکسی خیسماتولین
پژوهشگر ارشد انستیتو دستنویسهای شرقی فرهنگستان علوم روسیه، ابتدا درباره شکلهای مختصر کار با نسخ خطی، گفتند، کار با نسخ یا تصحیح نسخه و مقابله آن با چند نسخه است یا چاپ فاکسیمیلی اثری نفیس است که با مقدمه مفصل درباره اثر و محتوای آن، یا مولف همراه است یا اینکه متن (عین نسخه یا تصحیح شده) با ترجمه همراه است.
وی سپس درباره سه اثر تصحیح شده شان سخن گفتند. یکی انیس العارفین ین خواجه محمدپارسا که دارای دو ورژن موجز و مفصل است.
ساعت ۱۳:۳۰
دکتر اولگا یاستیربوا پژوهشگر ارشد نسخ خطی فارسی در کتابخانه ملی روسیه
وی گزارشی از کتابخانه ارائه دادند و پس از بیان تاریخ تاسیس این کتابخانه در سال ۱۸۰۵م گفتند که ۱۳۵۰ اثر فارسی در این مرکز موجود است
۲۰ هزار نسخه خطی شامل اسناد، تصویر، در ۲۵ زبان موجود است. از قرن دهم میلادی، به عنوان قدیمیترین پاپیروس هست. نسخ عربی ترکی فارسی و عبری. به لحاظ آماری ۲۰۰۰ عربی، ۹۵۰ فارسی، ترکی ۳۵۰ ترکی، چهار نفر همکار داریم.
ما نسخ را در اختیار محققان قرار میدهیم، در خصوص تحقیق و ترجمه آن اقدام میکنیم.
ما در کتابخانه ملی، فعالیت خارجی با داخل کشوری و خارج از روسیه همکاری داریم.از جمله مما سالهای ۱۹۹۵-۱۹۹۶م با عربستان درباره نسخ عربی، اسرائیل درباره نسخ عبری و ایران (وزارت خارجه)، در دیجیتال سازی حدود ۱۳۵ اثر فارسی همکاری داشتیم.
آثار متعددی از ماتریالها و کاتالوگها منتشر کردیم بخصوص در معرفی و آثار هنری همچون شاهنامه و آثار مربوط به جامی و در آینده نزدیک درباره قرآنهای کهن و هنری این مرکز برنامه هایی داریم
البته ما ۲۰۱۴ هم یک همکاری داشتیم با دانشگاهی در ترکیه، درباره نسخ خطی ترکی. اکنون همکاران ما در حال دیجیتال سازی نسخ خطی هستند، اکنون در حال اتمام نسخ خطی کردی هستیم که تعدادشان زیاد نیست و برای آینده برنامه هایی نیز داریم.
ما در طی ۲۰ سال در نمایشگاه شرکت کردیم در قالب همکاری یا ارسال ماتریال یا شرکت مستقیم داشتیم. در سال ۲۰۱۵ ما میزبان یک نمایشگاه از فرهنگ ایران بودیم، ۳۰ اثر که در آرمیتاژ بود به همراه شاهنامه کهن کتابخانه ملی به نمایش داشتیم. هنر و ادبیات ایران و برخی کشورهای شرقی نمایشگاهی داشتیم.
ما به عنوان کتابخانه حفظ میکنیم. نسخ. فارسی فهرست شده است ولی به صورت نامگوی است و فعلا به جهت مشکلات متعدد بحث فهرستنگاری نسخ فارسی به صورت توصیفی برنامه ای در دست نیست.
ساعت ۱۳:۵۵
آقای ادریسف، سرپرست بنیاد بین المللی ایران شناسی در مسکو
ایشان از حضور مهمانان تشکر نمودند.
ساعت ۱۴:۰۰
درباره تاسیس انجمن پیشنهادی میراث اسلام و ایران و اساسنامه انجمن، و تعیین نام انجمن، ساختار آن، اعضای هیئت موسس و هیئت مدیره، بحثهایی شد. عنوان انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی برای عنوان انجمن تعیین شد و در نوبت عصر نیز درباره مواد اساسنامه بحث و بررسی گردید.
تأسیس انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی در روسيه
در ادامه همایش میراث مکتوب به زبانهای فارسی، عربی و ترکی در انستیتو دستنویسهای شرقی فرهنگستان علوم روسیه در سنت پترزبورگ ـ 3 آذر/ 24 نوامبر، عنوان اصلي <انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی> برای انجمن تعیین و تأييد شد. به اتفاق آراي اعضاء، اعضاي هيئت مؤسس انجمن به ترتيب شامل دکتر سيد محمود مرعشي نجفي، مدير کتابخانه آيت الله مرعشي نجفي (ره)، از ايران، دکتر م. ب. پيوتروفسکي، مدير کل موزه آرميتاژ در سنت پترزبورگ، دکتر س. پروزوروف، مدير بخش علمي انستيتو دستنويسهاي شرقي فرهنگستان علوم روسيه و اعضاي هيئت مديره نيز، براي يک دوره، به ترتيب دکتر زايتسف، سرپرست انستیتو اطلاعات علمی علوم اجتماعی فرهنگستان علوم روسیه، در مسکو، به عنوان رئيس و دکتر آلکسي خيسماتولين و دکتر حبيب الله عظيمي، به عنوان معاونان روسي و ايراني انجمن با رأي اکثريت اعضاي انجمن، انتخاب شدند و قرار شد در جلسات بعدي مديران کارگروه‌ها و کميته‌هاي تخصصي نيز تعيين گردد. گسترش ارتباطات علمي بين کتابخانه‌ها و محققان و مصححان، حمايتهاي مادي و معنوي از فعاليت‌هاي علمي پژوهشگران حوزه متون کهن در روسيه و ايران، همچون تصحيح متون، نشر، ديجيتال سازي و مانند آنها، از جمله اهداف اين انجمن محسوب مي‌گردد
