معرفی کتاب : گنجینه اسرار،گزیده دست نوشته های کتابخانه دانشگاه دولتی سنت پتربورگ

مشخصات نشر:

نام روسی اثر:

Собрания из рукописи персидские тайн, избранные Хранилище государственного Санкт-Петербургского Рания

نویسندگان مقالات :  میلانا آزارکینا، میخائیل پلوین ، الگا یاستربووا

گرد آورنده و ویراستار : الگا یاستربووا

ترجمه فارسی : یکاترینا پیسچورنیکووا

ویراستاران ترجمه فارسی : حسین مقتی ، میخائیل پلوین ، محسن حقبین، الگا یاستربووا

صفحه آرایی و طراحی جلد:  یِلنا ولادیمیرووا

اسکن : میلانا آزارکینا ، تیمور سلیسارف

عکاسی: ایوان چارین

تاریخ نشر :  2021

ناشر : انتشارات دانشگاه دولتی سنت پتربورگ

موسسه همکار : دانشگاه دولتی سنت پتربورگ

شمارگان :  500

تعداد صفحات :  432

مقدمه:

کتابخانه علمی دانشگاه دولتی سن پتربورگ ، با گردآوری مجموعه ای نفیس از کتب دستنویس، در مجامع علمی جهان جایگاه ویژه ای را از آن خود کرده است.

گرد آوری مجموعه نسخ خطی فارسی در دانشگاه سنت پتربورگ از سال 1819 آغاز شد و با اهدای پنج نسخه خطی ، از سوی موزه آسیایی فرهنگستان علوم روسیه ، فعالیت علمی آن رسماً آغاز گردید و تکمیل این مجموعه تا اواسط قرن بیستم میلادی ادامه یافت.

دانشگاه کازان که به عنوان یکی از مراکز اصلی حوزه خاورشناسی در روسیه محسوب می شود، دارای کلکسیون ارزشمندی از گنجینه های باستانی است که در کتابخانه علمی دانشگاه دولتی سنت پتربورگ، به عنوان بخش شرقی کتابخانه فعالیت میکند. آ.س. نوروف وزیر آموزش و پرورش، در تاریخ 20 آوریل 1855، دستور انتقال گنجینه های بخش شرق شناسی کتابخانه آموزشی و واحد سکه شناسی دانشگاه سلطنتی کازان را به دانشگاه سنت پتربورگ امضاء کرد.

میرزا کاظم بیک ( 1802-1870) از جمله دانشمندانی بود که سهم بسیار بزرگی در گسترش مطالعات شرق شناسی در روسیه داشت و بسیاری از نسخ خطی موجود در کلکسیون دانشگاه کازان را به مجموعه دانشگاه دولتی سنت پتربورگ انتقال داد. حتی پس از درگذشت کاظم بیک، در سال 1871، کلکسیون شخصی او که شامل 179 نسخه خطی بود و بیشتر آن نسخه ها، به زبان فارسی بود، برای دانشگاه سنت پتربورگ خریداری شد. با این حال، کلکسیون ایران شناس مشهور الکساندر روماسکویچ ( 1885-1942) به عنوان بزرگترین مجموعه نسخه خطی فارسی ، پس از کلکسیون کازان در این گنجینه، به شمار می رود . روماسکویچ به منظور فراگیری زبان روسی و انجام مطالعه و پژوهش عازم ایران شد که در مدت سه سال حضورش در ایران، موفق به خرید 229 نسخه خطی شد.

در عین حال نمیتوان نادیده گرفت که ، از طرفِ دیگر اساتید دانشگاه نیز هدایایی به کتابخانه اعطاء شده است . برای نمونه، در سال 1889 از طرف  ن.ی.وسیلوفسکی بیش از چهل نسخه خطی به کتابخانه اهداء شده است که نسخه های خطی مورد نظر شامل مضامین تاریخی، جغرافیایی و زندگی نامه هستند.

به دلایل مختلف قرن چهاردهم میلادی را میتوان دوره انتقالی در تاریخ کتابت فارسی دانست. تغییرات اساسی اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی در این دوره تا حدود زیادی نتیجه هجوم مغول و شکست خلافت عباسی بود . در قرن چهاردهم میلادی شهر شیراز یکی از بزرگترین مراکز تولید کتب خطی شد. مهمترین دستاورد در تحول کتابت زبان فارسی در قرون چهاردهم و پانزدهم میلادی شکل گیری خط نستعلیق بود . مراکز اصلی پیدایش و گسترش خط نستعلیق و پیشرفت صنعت کتاب سازی، شهرهای شیراز و تبریز بودند.

دوران شکوفایی دستنویس های فارسی در قرن پانزدهم تا هجدهم میلادی مهمترین دوره در اشاعه ” پرسوفونی” ( فارسی زبانی ) شناخته می شود . در نهایت شمار مجموعه دستنویس های فارسی موجود در گنجینه نسخ خطی دانشگاه سنت پتربورگ، نزدیک به 660 نسخه برآورد می شود .

کتاب گنجینه اسرار :

کتاب ” گنجینه اسرار” از مجموعه نسخ خطی دانشگاه سنت پتربورگ که با حمایت بنیاد ابن سینا منتشر گردیده، مجموعه ای ارزشمند و نفیس است که شامل 35 نسخه خطی برگزیده با توصیف و تصویر به علاقه مندان به آثار نسخ خطی ارائه شده است.

مباحث مورد نظر که در کتاب مطرح شده ، شامل موضوعاتی مربوط به تاریخ تاسیس نسخ خطی دانشگاه سنت پتربورگ، تاریخ زبان فارسی ، سیر رشد و گسترش این زبان و ارائه آثار نفیس نویسندگان، شاعران و بزرگان فرهنگ و هنر از قرن سیزدهم تا قرن هجدهم  می باشد. آثاری که در کتاب به عنوان نمونه هایی از نسخ خطی فارسی آورده شده ، آثاری از تمدن شعر و ادب پارسی ایران، مناطق آسیای میانه و شمال هند و حتی در یکی از آثار یک نسخه دستنویس فارسی از منطقه ولگای روسیه به صورت تصویری در کتاب منتشر شده است.

از آثار برجسته مربوط به قرن سیزدهم ، چهاردهم و پانزدهم نسخ ارزشمندی در کتابخانه وجود دارد که شامل : سه نسخه از قدیمی ترین دستنویس ها مربوط به قرن سیزدهم ، نسخ خطی مربوط به تاریخ و تزیینات هنری مربوط به قرن چهاردهم و نمونه هایی خاص و کمیاب با خط مولفان به همراه تصاویر مربوط به قرن پانزدهم می شود.

همچنین دو نسخه از کتب خطی فارسی که بیانگر روند نوسازی اجتماع ایرانیان است در کاتالوگ آورده شده است. این دو نسخه شامل : کتابی با عنوان ، ” دروس فی الهندسه و اوضاع الحرب ” است که توسط محمد حسن شیرازی تدوین شده و کتاب دوم ، رونوشت نقشه تهران است که در سال 1888 میلادی عبدالغفار اصفهانی با کمک دانشجویان ” دارالفنون ” ترسیم کرده است.

 اثر مورد نظر با گردآوری نمونه های ارزشمندی از سنت و فرهنگ نوشتاری و هنر کتابسازی ایرانی تلاش دارد تا آثار ناشناخته و کمتر دیده شده در میانه قرن سیزدهم تا بیستم میلادی که مربوط به پیشرفت فرهنگ کتابت فارسی، هنر و سنت است را بصورت جامع به علاقه مندان معرفی کند.

فهرست کتاب:

1.      مجموعه آثار در باب تصوف. حدود 654 ه. ق. ( 1256 میلادی).

2.      محمود بن عمر الزمخشری، « مقدمة الأدب» 660-667 ه.ق. ( 1262- 1269 میلادی).

3.      مجموعه آثاری در باب تصوف. 11 ربیع الثانی 679 ه.ق. ( 16 آگوست 1280 میلادی).

4.      نجم الدین ابوبکر عبدالله بن محمد بن شهوار بن انوشروان الرازی ( نجم الدین دایه )، «مرصاد العباد من المبداء الی المعاد». 17 جمادی الثانی 735 ه.ق. ( 19 فوریه 1335 میلادی).

5.      سدید الدین محمد العوفی، «جوامع الحکایات و لوامع الروایات» . دهه های 30 و 40 قرن 14 میلادی.

6.      فرید الدین محمد بن ابراهیم عطار نیشابوری، « اسرارنامه». اواخر محرم 743 ه.ق. ( ماه جولای 1342 میلادی).

7.      جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف نظامی گنجوی، « خمسه»، جمادی الثانی 778 ه.ق. (اکتبر – نوامبر 1376 میلادی).

8.      شمس الدین محمد بن فخر الدین سعید، معروف به شمس فخری اصفهانی، « معیار جمالی و مفتاح ابواسحاقی». قرن 14 میلادی.

9.      ابوالعطاء کمال الدین محمود بن علی مرشدی خواجوی کرمانی، «نمد و پوریا». قرن 14 میلادی.

10.  محمد بن محمد بن محمود الحافظی البخاری ( محمد پارسا)، «فصل الخطاب لوصل الحباب». قرن 14 میلادی.

11.  حمدالله بن ابی بکر مستوفی قزوینی، « تاریخ گزیده». 813 ه.ق. ( 1410- 1411میلادی).

12.  صدرالدین حسن بن محمد نظامی نیشابوری، «تاج الماثر». 25 شوال 829 ه.ق. ( 6 سپتامبر 1426 میلادی.

13.  طالع بینی عبدالرحمن بن احمد بن فیروز شاه. حدود سال 839 ه.ق. ( 1436 میلادی).

14.  یوسف بن محمد بن عبدالله جامی ( یوسف اهل)، «فرائد غیاثی فی الانشاء». 1 رمضان 850 ه.ق. ( 29 نوامبر 1446 میلادی ).

15.  ابوالحسن یمین الدین خسرو دهلوی ( امیرخسرو)، « کلیات». 1 ذی الحجه 885 ه.ق. ( 9 فوریه 1481 میلادی).

16. جلال الدین محمد بن محمد البلخی الرومی، «مثنوی». اواخر قرن 15 یا اوایل قرن 16 میلادی – 1080 ه.ق. ( 1669-1670 میلادی).

17.  مشرف الدین مصلح سعدی شیرازی، « گلستان ». 14 رجب 891 ه.ق.( 25 جولای 1486 میلادی).

18.  نورالدین عبدالرحمن بن نظام الدین احمد جامی، « دیوان». صفر 898 ه.ق. ( نوامبر- دسامبر 1492 میلادی ).

19.  علی بن الحسین الکاشانی. طالع بینی شاه طهماسپ اول. نیمه اول قرن 16 میلادی.

20.  مشرف الدین مصلح سعدی شیرازی، مجموعه: «گلستان»، «بوستان» و «قصائد». آخر ربیع الثانی 929 ه.ق. (مارس 1523 میلادی).

21.  کمال الدین حسین بن علی الواعظ الکاشفی، « مخزن الانشاء ». 20 صفر 932 ه.ق. ( 6 دسامبر 1525 میلادی).

22.  جلال الدین محمد بن محمد البلخی الرومی، «مثنوی ». قرن 16 میلادی.

23.  محمد بن خاوندشاه بن محمود ( میرخواند)، « روضة الصفاء فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء». جلدهای 5 و 6. قرن 16 میلادی

24.  کمال الدین مسعود خجندی ، « دیوان». قرن 16 میلادی.

25.  کمال الدین محتشم کاشی، «دیوان». 18 جمادی الاولی 944 ه.ق.( 6 مه 1586 میلادی).

26.  شمس الدین محمد بافقی وحشی « فرهاد و شیرین». 1011 ه.ق. (1602-1603میلادی).

27.  مشرف الدین مصلح سعدی شیرازی، «بوستان». اواسط قرن 17 میلادی.

28.  نظامی، «خمسه». 8 رمضان 1077 ه.ق. ( 3 مارس 1667 میلادی).

29.  مجموعه. 1052 ه.ق.(1642- 1643 میلادی).

30.  مجموعه حاوی فرهنگ های لغت عربی و فارسی. قرن 17 میلادی.

31.  عبدالرحمن جامی، «یوسف و زلیخا». قرن 18 میلادی.

32.  ناظم هروی، «یوسف و زلیخا». 1250 ه.ق.(1834-1835 میلادی)

33.  عبدالرحمن جامی، «یوسف و زلیخا». نیمه اول قرن 19 میلادی.

34.  بارتلمی سمینو و محمد حسن شیرازی، « دروس فی الهندسه و اوضاع الحرب». ربیع الاول 1264 ه.ق.

35.  عبدالغفار اصفهانی، نقشه تهران. ذو القعدة 1305 ه.ق.( جولای – آگوست 1888 میلادی).